Khai Thác và Bảo Tồn Cây ở Hoa Kỳ

Bạn có thể nhận diện nếm được cây mộc,  súc gỗ ở các món ăn Hoa Kỳ? 

Hoa Kỳ đã nghiêng ngửa lâu ngày giữa khai thác và bảo tồn

                                         GS  Tôn thất Trình

     Gỗ và các sản phẩm  nguồn gốc cây mộc  có thể tìm thấy ở nhiều nơi bất  ngờ .

    

          Những gì bạn nhìn thấy:  Trên phim chiếu bóng và trên ảnh chụp hình;  tạo ra trên phim acetate cellulose.  Cellulose phát sinh từ bột- gỗ  giấy.

           Những gì bạn rờ thấy:  - Trên sàn nền linoleum  - Trên rayon: chứa nhựa thông và  bột gỗ  - Các găng tay  nhựa latex làm từ những giot  mủ từ vỏ cây cao su  -  các lót trẻ em chứa 43 % bột  giấy.

           Những gì bạn nếm được:  - Trên  kem  nước đá ít chất béo.  Miệng cảm giác chất kem  từ bột giấy thuần khiết -  Phó mát hửu cơ cắt nhỏ trước, chứa bột cellulose  để thải ra  ẩm độ - Bia ( la de ) : gồm cellulose  để ổn định bọt.    

             

                    Gỗ  là cơn ghiền  năng lượng  nguyên thủy của Hoa Kỳ

        Năm 1858 , một tay săn bắn  thú rừng Ca Li đuổi theo một con gấu bị thương ở một hang cây  cao to hơn hẳn nhũng cây dân Âu Mỹ đã thấy trước đó.  Gốc cây rộng  hơn 10m  và than cao vút  nhiều trăm mét trên trời xanh: đó là những cây thông đỏ khổng lồ tên gọi là sequoias  và chúng làm giật gân từ thuở ban đầu. Khắp xứ sở, các nhà hồ nghi hay những kẻ  tin tưởng  đều tuyên bố  nhìn thấy tận mắt các mẩu cây dị thường này, khiến  các doanh nhân can đảm tiến vào rừng sâu, mang theo búa rìu.  Khi các cây khổng lồ nay bị đốn ngã và cưa xẽ thành những khúc  triễn lãm cho du khách xem, vị trí nơi chúng mọc cũng trở thành  một nơi hút dẫn du lịch; một  cây vạm vỡ  biến thành sàn nhảy đầm, đủ rộng chứa một ban nhạc  và 12 vũ công .

sequoias

      Trong lúc đó các công dân Hoa Kỳ suy tư xa hơn, lo ngại mọi cây thông đỏ khổng lồ sẽ bị quyền lợi thương  mãi  đốn hết và sau một chục năm vận động hành lang quốc hội, tổng thống Lincoln  ký  luật Cho Không Yosemite và Cây Cổ thụ- Yosemite  and the Big tree Grant , bảo đảm là Vườn cây Khổng lồ Mariposa cũng như  Thung lũng Yosemite  ( sau đó tổng thống  Teddy Roosevelt  nới rộng thành công viên quốc gia ) sẽ mãi mãi thuộc công chúng “ sử dụng, nghĩ dưỡng, tiêu khiển” . Đây là mệnh lệnh đầu tiên buộc chánh phủ , chức quyền liên bang  bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Đây cũng là  một trong nhiều nơi Hoa Kỳ,  khai thác bừa bải hay có trách nhiệm  đối mặt  với bảo tồn say mê  hay  lễ lạc ngây thơ, một căng thẳng  đã  kéo dài 400 năm nay  trong thâm tâm Eric  Rutkow chiết trích đầy  lịch sử văn hóa  các rừng cây mộc Hoa Kỳ ở sách “ Tàng cây Mỹ  :  Cây mộc , Rừng rú , Hình thành một Quốc gia – American Canopy : Trees , Forests , and the Making or a Nation”. Rutkow  gợi ý là cây mộc đã làm ra hình dạng tính nết quốc gia  qua cơn bỉ cực đến  tuần thái lai và nhìn lui lại liên hệ của Hoa Kỳ với rừng rú , có cơ  cống hiến một cái nhìn bên trong  một cuộc đụng độ giá trị vẫn còn tồn tại đến ngày nay.  Đối với vài người , cây mộc vẫn trước nhất là một hàng hóa,  cũng như là một động cơ  cho công ăn việc làm và ngành công nghệ.  Vài người khác đánh giá  rừng gỗ  là những đền thờ tinh thần  hay là tượng trưng cho Hoa Kỳ vĩ đại. Vài người khác vẫn còn bảo vệ  chúng như thể là một  cư trú cho đời sống hoang dã  hay là nguồn gốc  không khí và nước sạch .         

     Trước mọi điều vừa kể,  những  dân di cư Âu  Châu đến Hoa Kỳ sớm nhất,  mau lẹ vượt qua những nổi lo sợ rừng rú  và nhờ tính cách đa dạng và phổ cập, rừng gỗ  Bắc Mỹ  trở thành nền tảng nở khai một kinh tế mới mẽ. Những cây thông trắng đồ sộ New England  làm ra các cột cờ  cho hải quân Hoàng gia Anh thân tàu đóng kín bằng nhựa thông.  Bột  cây  liễu lá tim – poplar  thay giẽ rách  và đem lại giấy và giấy in  cho đại chúng . Những cây dẽ hùng dũng và cây sồi dẽ trắng  để làm khúc mối nối  các đường xe lữa,   một cây cho một  khúc nối , 2 500  khúc nối cho một dặm Anh đường rầy,và ở đỉnh tiêu thụ   60 triệu khúc nối  riêng  chỉ cho một năm.  Song song  cùng thịnh vượng là xài phí. Nghiện ngập nguyên thủy Hoa Kỳ là gỗ.

cây liễu lá tim 

võng làm từ cây Liễu lá tim 

    Đa số dân Hoa Kỳ chỉ được thức tỉnh nghĩ đến kho tàng  hoang dã của mình khi các nam tước gỗ  súc đã chụp giựt hết  cây gỗ cuối cùng.  Ai đọc bài này có thể đã biết là nhà thiên nhiên học thế kỷ thứ 19 John Muir  và vai trò của ông ta  về việc tạo dựng  các công viên quốc gia.  Nhưng rất ít người  đã nghe tên ông Gifford Pinchot, thiết lập viên  ngành lâm học Mỹ,  đã đưa cho chánh phủ kiểm soát  hàng triệu mẩu  và bình dân hóa  tầm nhìn có thể là khiêm nhường ,  cho rừng rú là  một tài nguyên, không phải chỉ để khai thác  mà cần bảo tồn  và tái sinh .  Một câu chuyện  gây tiếng cười nhạo báng của “New Deal – Hành động Mới”   nay hầu như bị quyên lãng  là “Vòng đai che chở - Shelterbelt”  là một dự tính  tham vọng  của tổng thống FDR  trồng lại cây mộc  để tái sinh Vùng Chén Bụi Mù- Dust Bowl , các nhà chỉ trích chánh trị chê cười  là một trò hề ( như thể  Solyndra ngày nay  của chánh quyền O Bama  )  nhưng nhìn lui lại thật tỏ ra rất hửu hiệu. Rồi đến câu chuyện đáng ngạc nhiên  là Lục quân Mỹ  chiếm đoạt  ngành khai thác gỗ súc Miền Tây Bắc Thái Bình Dương ở  Chiến Tranh Thế Giới Lần Thứ Nhất, một cố gắng  bảo đảm cung cấp đầy đủ  gỗ  cây dương - Sitka pruce  chế tạo máy bay Đồng Minh : một thời gian ngắn ngủi  quân sự, lao động  và ngành công nghệ  đến hợp tác  dựa trên quyền lợi  quốc gia.

Sitka pruce

         Dù  tác giả  say mê nồng nhiệt về cây  mộc , sách Tàng cây Mỹ  không phải  là một kêu gào  hợp quần , như sách của Rachel Carson hay của Michael Pollan sau đó.  Mà là một  lịch sử  viết thản nhiên và toàn diện  rất đúng nghĩa. Tháng 3 năm 2012, Cục Lâm nghiệp  Hoa Kỳ   hoàn tất một luật lệ qui hoạch mới , cập nhật đầu tiên sau 30 năm . Sau nhiều năm thu thập ý kiến các nhà môi sinh, các ngành công nghệ  và công chúng , Cục Lâm nghiệp huênh hoang  nói rằng  luật lệ mới  cung cấp  mềm dẽo  địa phương lớn hơn cho việc xử lý  rừng rú  và cân bằng   một loạt sử dụng, tỉ như khai thác gỗ súc   và tiêu khiển. Tuồng như các nhà môi sinh thích thú  về điều luật nhấn mạnh đến  bảo vệ  lưu vực – watershed protection , nhưng vài người lại phản đối  là luât lệ đã làm yếu kém  thêm đòi hỏi  bảo vệ đời sống hoang dã. Tuy nhiên, ngay cả những kẻ chỉ trích  cũng nhận  những điều hòa  là chánh yếu cho  khiêm nhường , nhắc tươi sống  lại , vào thời điểm  chánh trị phân cực  rằng rừng rú  có thể là nơi chia sẽ giá trị cùng nhau .

         Ít khích lệ hơn là “luật giải tỏa không đường lộ- roadless release bill”  một  cố gắng đảng Cọng Hòa Mỹ dẫn đạo moi hết ruột gan  “ luật không đường lộ- roadless bill” thời  tổng thống Clinton  đã đứng vững trước  thách thức tòa án cuối cùng mùa thu qua.  Theo lời  dân biểu Cộng Hòa Bang Ca Li  Kevin McCarthy, đồng tác giả đạo luật  nói :” hàng triệu  mẩu đất đai khắp Hoa Kỳ đã  bị khóa kín  không cần thiết”  Trong khi   tuyên bố các chánh trị gia là những luật lệ  không đường lộ giết chết công ăn việc làm. chắc chắn đã vang rền trong khung cảnh thất nghiệp vẫn cao ở Hoa Kỳ,  những tuyên bố này không được sự kiện  thật sự hổ trợ bao nhiêu cả.  Hơn nữa,  những ai cố tìm  cách lật ngữa luật lệ không đường lộ có khuynh hướng nhấn mạnh đến  những lợi lộc ngắn hạn về  quyền lợi khai thác súc gỗ và hầm mỏ, nhưng đã bỏ qua lợi tức dài hạn do du lịch và tiêu khiển ngoài trời đem lại.  Trên nhiều phương thức, cố gắng “ giải tỏa không đường lộ”  là một thành phần truyền thống Mỹ lâu dài  đối nghịch những can thiệp của chánh phủ, cùng một ý thức hệ thông tin cho các kẻ khai thác súc gỗ  chống đối  việc thành lập các công viên quốc gia vào cuối thập niên 1800.

       Phản đối không  cuồng vọng việc giải tỏa không đường lộ, đến từ các nhà thể thao , các kẻ nhiệt thành đời sống ngoài trời  và các nhà môi sinh đều  bắt rễ trên  một ý thức hệ khác cũng đã xưa cũ. Năm 1876, Muir viết ra một bài báo đề xướng  chánh phủ bảo vệ  tất cả cây thông đỏ khổng lồ- giant sequoias: “ hàng ngàn  dân gian quá văn minh , mệt mỏi và thần kinh căng thẳng  đã bắt đầu  tìm ra là đi lên núi có nghĩa là trở lại nhà,  hoang dã là một cần thiết; và các công viên và khu bảo tồn núi non  cũng ích lợi  không phải  chỉ là  phong tên  súc gỗ và các sông tưới tiêu , mà còn là  những phong tên  đời sống nữa đó !”  Rừng gỗ, theo lịch sử Rutkow nhắc nhở chúng ta lần này qua lần khác , mãi mãi là khẩn thiết cho nhân loại .

  ( chiếu theo Tal McThenia,  Bloomberg Businessweek, 5- 13 tháng năm 2012 )

                 ( Irvine, Nam Ca Li, Hoa Kỳ,  ngày 13 tháng năm 2012 )