Tiến Trào Các Bộ Mặt Khỉ

Năm Rồng qua – năm Rắn tới, 

tìm tông tích các xã hội tổ tiên con Rồng-cháu Tiên ?:

Cách nào tiến trào làm ra bộ mặt khỉ

G S Tôn Thất Trình

Tháng tư năm 2012, chúng tôi đã đề cập đến công trình của bà Arnold , đại học Berkeley về tiến trào, khởi sự làm đột biến DNA, tìm những protein không tìm thấy ở thiên nhiên, làm một bản đồ hóa học bên trong nảo , những protein dính chặt với các phát truyền dây thần kinh, các máy MRI có thể dò ra. Nay nhà sinh học tiến trào Sharlene Santana, viện đại học Washington đang nghiên cứu sự phức tạp hay thiếu phức tạp trên bộ mặt khỉ, có cơ tiết lộ nhiều điều trong xã hội khỉ. Một điểm đáng chú ý là khi khỉ có lông trên đầu – capuchin monkey mặt trắng, bôi xát thân hình với bùn và các chất liệu cây cỏ, làm ra một chất đuổi sâu bọ thiên nhiên- natural insect repellent. Một khi đầu và mặt chúng trét đầy bẩn thỉu, các linh trưởng sống theo đàn - bầy này mất hết mọi khả năng nhìn nhận ra nhau. Những con khỉ trước đây thân thiện nhau, nay trở thành những kẻ thù đánh nhau. Thay đổi hành vi bất chợt này gợi ý tới tầm quan trọng những biểu lộ bộ mặt, hầu nhìn nhận ra nhau . Điều này có thể giúp chúng ta hiểu tại sao các bộ mặt linh trưởng lại bất đồng như thế: vài lòai, tỉ như lòai khỉ có lông trên đầu mặt trắng tóc và da màu sắc đơn điệu , trong khi đó lòai khỉ cú –northern owl monkey miền Bắc ( Nam Mỹ ) lại có lông lá, thân hình là một pha trộn màu sắc gây ấn tượng mạnh mẽ. Tuy nhiên hiện chưa có nhiều chứng cớ minh xác các tương tác xã hội liên quan đến biểu lộ các bộ mặt khỉ; cho nên bà Santana quyết định nghiên cứu một lọat nhiều lòai khỉ đông đúc, những nhóm xã hội khỉ hợp quần kích thước và sinh thái rộng rải, xem thử cách nào các bộ mặt chúng tiến trào.

Santana tìm thấy là các mô hình màu sắc bộ mặt phức tạp cho lòai khỉ nối kết chặc chẻ với vài hệ thống hợp quần xã hội. Các lòai nhóm lớn có khuynh hướng có bộ mặt giản dị- mộc mạc hơn là các lòai khỉ sống theo nhóm nhỏ. Các nhóm khỉ lớn có thể hưởng lợi từ các bộ mặt mộc mạc giúp rặng biểu lộ dài hơn, theo lời bà. Nhưng trong các nhóm nhỏ linh trưỡng ( và các nhóm sống gần gủi nhiều lòai khỉ khác nhau, dù kích thước to hay nhỏ ) mô hình phức tạp làm cho các thành viên trong cùng một lòai dễ nhận diện nhau hơn, để chúng có thể tập trung cố gắng giao cấu hay các tranh chấp lảnh thổ chúng, khi cần thiết. Nối kết giữa kích thước nhóm và tiến trào bộ mặt còn có thể nói cho chúng ta biết vài điều về lịch sử xa xưa của chúng ta ( như nguồn gốc chúng ta là Lạc Việt, một bộ lạc di cư từ Triết Giang- Tàu xuống đồng bằng sông Hồng hay là pha trộn văn minh thời đại Phùng Nguyên - Đồng Dậu – Đông Sơn miền Bắc, pha lẫn văn minh Sa Huỳnh miền Trung hay văn minh Phù Nam - Ốc Eo miền Nam ? ) nữa, vì chính các bộ mặt nhân lọai cũng mộc mạc đơn giản khi xuất hiện. Santana nói: Chúng ta có thể tiên đóan là tổ tiên nhân loại sống theo những nhóm lớn, nơi mà biểu lộ các bộ mặt rất quan trọng. Santana đang khảo sát xem thử các thành quả bà đạt, có áp dụng được cho các Linh Trưởng Cựu Thế giới Xưa Cổ - Old World Primates Á châu và Phi châu không ?, vì đây là một nhóm gồm khỉ mặt chó –baboons, khỉ đột Tây Phi – mandrils và khỉ không đuôi – apes tỉ như đười ươi – orangutans và tinh tinh – chimpanzees .

Số điểm ghi mức độ phức tạp mô hình hệ thống / bộ mặt

Các nhà khảo cứu đếm con số màu sắc độc đáo da và lông tóc để cho điểm mức phức tạp mô hình bộ mặt của 129 lòai khỉ Tân Thế Giới sống tại Trung và Nam Mỹ. Số điểm của phức tạp mô hình bộ mặt, trải rộng ra từ 1 đến 6, chia ra : 

1= rất thấp, 2= thấp, 3= thấp / trung bình, 4 = trung bình , 5 = cao , 6= rất cao.

Phức tạp thấp thường xảy ra trên đàn khỉ sống thành nhóm lớn. Các nhóm nhỏ hay sống gần nhữnng nhóm khỉ khác có khuynh hướng phức tạp hơn các mô hình màu sắc.

Ở hình số điểm mức phức tạp rất thấp: 1 là bộ mặt của khỉ trọc đầu -bald head uakari/ cacajaocalvus. Đừng để bộ mặt đỏ chói này lừa bạn. Con khỉ này chỉ có một bộ mặt giản dị như vậy thôi. Lòai khỉ này sống thành những nhóm, đàn khỉ lớn, trung bình 20 con, có khi lên đến 100 con. Bộ mặt đơn điệu khỉ uakari và sự thiếu lông mặt có thể giúp cho các nhóm khỉ khác dễ dàng nhận diện các biểu hiện. Máu chảy qua môt số lớn các mao quản, mao mạch bộ mặt - facial capillaries giúp cho bộ mặt có thóang màu đỏ tuơi – scarlet hue , các đồng lọai có thể cho đó là dấu hiệu khỏe mạnh .

Ở hình số điểm mức phức tạp thấp: 2 là bộ mặt của khỉ me đầu sư tử vàng kim- golden lion tamarin- leontopithecus rosalia. Khỉ me đầu sư tử vàng kim sống ở Brasil trong vùng đủ lạnh ngắt để đầu phải có một bộ lông bao phủ đỏ sum soe. Lòai này sống sống ở những khu rừng cách xích đạo 1500 dặm Anh ( 24 14km ), cung cấp chứng cớ cho “ luật lệ lông tóc”. Lý thuyết tiên đóan là lông sẽ phát triễn dài hơn dày hơn ở khí hậu lạnh. Những linh trưởng này có mức phức tạp mô hình bộ mặt thấp và sống thành những nhóm kích thước trung bình, nhưng hàng lấy ngay đem về là khí hậu lại đóng một vai trò chánh về dáng vẽ bộ mặt.

Cũng ở hình số mức phức tạp thấp: 2 là khỉ len- Geoffroy ‘ s woolly monkey / lagothrix cana. Bộ mặt màu đen đơn giản giúp cho những khỉ da đầy lông này có một vải bạt thẳng thừng để các biểu hiện bộ mặt giao duyên, một cần thiết trong nhóm lớn gồm khỏang 18 con khỉ. Màu sắc tòan đen của lòai cũng là một thí dụ của luật lệ Gloger , tiên đóan là các lòai vật có vú – mammal sống trên các rừng sinh thái ấm áp, ít ánh sáng và ẩm độ cao, sẽ có da và lông tóc đậm. Điều này giúp chúng ngụy trang, tránh các thú vật bắt mồi và chống kháng lại đựợc vài lòai vi khuẩn.

Và hình số mức phức tạp thấp số điểm 3 là con khỉ me đế vương – emperor tamarỉn/ saguinus imperator. Những con khỉ này có bộ mặt xám rất đơn giản, nếu như chúng không có những bộ râu mép kỳ dị. Các linh trưởng này có phần bí mật. Chúng sống thành nhóm trung bình, chứa chừng 5 con , nhưng các nhà khảo cứu gọi tên chúng là “khỉ mặt tỉnh khô, như những kẻ đánh bài poker - poker face” không có chút nào biểu hiện bộ mặt. Các con khỉ đực, khỉ cái và khỉ con trưng bày lông mặt kỳ quái, và không ai biết tại sao. Trưng bày có thể là một thí dụ hiếm ho tính trạng lựa chọn dục tình họat động cả hai phái tính.

Hình phức tạp trung bình số điểm 4 là khỉ có lông đen hay nâu trên đầu -black horn capuchin/ cebus negritus. Hai chùm lông trên đầu là đặc điểm của loài khỉ này ,nhưng có vòng khung trắng trên bộ mặt đen. Chúng sống thành đàn kích thước trung bình chừng 9 con và số con cái nhiều hơn con đực. Khỉ có đuôi dùng làm dụng cụ và cầm nắm, chúng liên lạc nhau qua ngôn ngữ thân thể - body language , dạng biểu hiện bộ mặt và đôi khi hú cao tiếp theo bằng ôm hun nhau lớn .

Hình phức tạp số điểm cao 5 là khỉ cú miền Bắc - northern owl monkey/ aotus trivirgatus. Khỉ này mắt rộng, sống ban đêm, màu sắc bộ mặt đặc biệt phức tạp. Chúng sống từng cặp với con cái và thỉnh thỏang gia đình lại có thêm một khỉ trưởng thành trẻ. Đối với lòai vật sống thành đàn nhỏ như vậy, thật đặc biệt quan trọng xác định chắc chắn các thành viên khác của lòai khỉ này. Có còn cách nào khác hơn , tìm cho ra bạn tình giao cấu hay chống cự bảo vệ lảnh địa mình bị xâm phạm ?.

Hình phức tạp rất cao, số điểm 6 là khỉ nhện bụng trắng – white bellied spider monkey/ateles belzebụth. Là lòai khỉ có những bộ mặt phức tạp nhất trong các lòai khỉ Tân Thế Giới. Chúng sống chung thành đàn, nhóm lớn chứa 20 con; nơi các bộ mặt mộc mạc sẽ có nhiều ưu điểm hơn để liên lạc không cần tiếng nói. Lòai khỉ này trải rộng khắp Tây Bắc Nam Mỹ, chia sẽ vùng sinh thái cùng 3 lòai rất gần gủi nhau, một tình trạng đem ưu điểm cho lòai khỉ không nói riêng được cùng nhau.

(chiếu theo nguyệt san Khám Phá – Discover số tháng 3 năm 2013

(Irvine, Nam Ca Li- Hoa Kỳ, ngày 11 tháng 2 năm 2013)