di truyền nông nghiệp

       Tiến bộ ở ngành tuyển chọn di truyền nông nghiệp :

           Tuyển chọn di truyền cổ điển nhưng lành mạnh

                                  G S Tôn Thất Trình

Một chuyên viên ở Nigeria đang gây giống cây sắn để tăng tối đa số lượng Sinh tố A  

Khi các cây trồng  sửa đổi di truyền – genetically modified ( GM ) crops bị tống khứ, tuyễn chọn di truyền  kỷ thuật thấp  lại làm ra khác biệt . Năm 1994, Howarth Bouis  đứng trước mặt các  nhà tặng- biếu tiềm thế, tại hội nghị bang Maryland, Hoa Kỳ, và tiết lộ dự án phấn đấu chống lại  nạn thiếu dinh dưỡng ở thế giới chậm tiến, đang mở mang

Bouis là một nhà kinh tế học  của viện  Khảo cứu chánh sách Thực phẩm Quốc tế -  IFPRI, hình dung viễn cảnh những nông trang  Phi Châu và Nam Á Châu nghèo khổ  trồng các cây thực phẩm được làm giàu thêm những chất dinh dưỡng chánh then chốt  như sắt, kẻm và sinh tố A.  Bài ông thuyết trình đã móc vào cổ cử tọa, mãi cho đến khi nói là ông sẽ  thực hiện kỳ công kỷ thuật này  qua những phương pháp  tuyễn chọn di truyền thực vật  lề lối truyền thống xưa cũ.

     Đến thời điểm đó, Bouis có thể diễn thuyết về cày tay hay liềm gặt. Người tham dự  hội nghị diễn thuyết  muốn giải quyết vấn đề đói kém  với khoa học cao kỷ, một lọai tiên tiến  đã sản xuất hửu hiệu không thể tin được phân bón hóa học và thuốc trừ sâu -bệnh- cỏ dại  trong  cuộc cách mạng xanh thập niên 1970.  Chú ý của họ  đang trở qua các mùa màng  sửa đổi di truyền, làm công nghệ với  các gen( es ) đặc thù không những tăng cường  dinh dưỡng, như Bouis đề nghị mà còn tăng thêm năng xuất và  cho thêm sức  kháng cự chống lại dịch bệnh cây và diệt trừ cỏ dại. Bouis rời hội nghị với trợ cấp 1 triệu đô la Mỹ,  một phân số không thấm thía gì nhiều với ngân khỏan ông cần dùng để đạt  các mục tiêu đề xướng.

  Rồi mọi người quên Bouis đi, nhưng bây giờ không quên nữa. Trong khi đa số  dự án thực phẩm  sửa đổi di truyền  còn bị dính vào nơi chuộc tội chánh trị,  chương trình Thu Họach Thêm – Harvest Plus của  Bouis đã đem đến những mùa màng giàu dinh dưỡng cho hàng ngàn nông dân Phi Châu  và chúng sẽ giúp thêm sắp tới cho hàng triệu  nông dân nữa.  Bouis nói : khi tuyễn chọn theo qui ước cổ điển, không ai tranh cải nữa cả .

 Đam mê của Bouis cải thiện nông nghiệp cho thế giới chậm tiến, khởi sự thập niên1980. khi ông  đi thám hiểm  khắp Trung  Đông và Á Châu.  Khỏang 65 % trẻ em  Phi Châu và Đông Nam Á  thiếu hẳn  chất sắt  có cơ đưa tới  thiếu máu và mệt mỏi. Thiếu sinh tố A  sản xuất ra  mỗi năm 500 000 ca mù mắt  ở  trẻ em dưới 5 tuổi  ( phân nữa sẽ không sống sót )  và thiếu  chất kẻm giết chết chừng 80 000 người.  “ Thế nhưng họ lại quá can đảm dù họ nghèo khổ, theo lời ông và họ luôn luôn truyền cảm cho ông .”

 Truyền cảm này  đẩy ông tới làm việc ở IFPRI , nơi ông bắt đầu  thám hiểm ý kiến  là dùng các cây địa phương  và lai chúng  với các thứ giống tương tự có những tính trạng mong muốn. Chảng hạn, nếu một lòai khoai lang Phi Châu có được những lợi lộc dinh dưỡng của một thứ giống Bắc Mỹ  tự nhiên chứa sinh tố A cao, như vậy  nông dân  an uống thiếu thốn dinh dưỡng có thể trồng các giống khoai lang mình, nay chứa  đầy dinh dưõng.  Tiếc thay, Bouis lại thiếu tiền để xét xem là việc này thực hiện được không ?  Thật không dễ gì  đề xướng một chương trình  tỉ mĩ  riêng chỉ dành  cho phấn đấu chống lại thiếu dinh dưỡng, khi các nhà di truyền học  nói rằng họ đang đi tới tìm ra giải pháp cho vấn đề và cho  một lọat vấn đề khác .

     Năm 1993,  các nhà khảo cứu Âu Châu Ingo Potrykus  và Peter  Beyer bắt đầu  lây nhiễm các hột lúa  với những vi khuẩn sửa đổi di truyền, truyền các gen cá nhân vào DNA cây.  7 năm sau, năm 2010,  họ tìm thấy 3 gen- một  từ một vi khuẩn và hai từ  cây hoa thủy tiên – daffodil- lập trình  cho cây lúa sản xuất bê ta carotene, một tiền chất của sinh tố A. Những gen này cũng làm cho hột gạo có thóang màu vàng, cho nên được gọi là Gạo Vàng Kim- Golden Rice. Loay hoay vá víu sau đó họ  thêm  nhiều gen tăng gia năng xuất  và đẩy sâu bọ ra xa. Khi Potrykus và Beyer đăng tải những kết quả này ở tập san Khoa học - Science, rất nhiều  nhà khoa học và  báo chí truyền thông tuyên bố  là những mùa màng sửa đổi di truyền sẽ  thúc đẩy mạnh một cuộc Cách Mạng Xanh Thứ Hai.

       Bouis đã bị chấn động về tiềm năng của Gạo Vàng Kim, nhưng chính thành công của gạo này tuồng như làm cho dự án của Bouis mất hết sự nghiệp. Ủ rũ  song song với tiền tặng dữ khiêm tốn, ông chạy sục sạo các ngân hàng hột giống thế giới tìm kiếm các giống lúa gạo, lúa mì,  đậu- đổ, khoai mì - sắn, bắp - ngô và khoai lang, nhưng không làm được  gì nhiều,  nếu không có thêm tiền . Ông nói: “ tôi đã tự mình  đôn đáo đủ mệt rồi, và không làm nên công sự gì  cả”

        Thế rồi Gạo Vàng Kim đụng phải một bức tường  cứng rắn chánh trị chống đối.  Các nhóm môi sinh tỉ như Hòa Bình Xanh – Greenpeace  tấn công dự án, kiến nghị các chánh phủ về các hiểm nguy cảm thấy  cho môi sinh và sức khỏe. Chiến dịch  quảng bá công  chúng này thành công:  không một quốc gia chậm tiến nào chấp thuận thử nghiệm đại trà ngòai đồng ruộng Gạo Vàng Kim cả thảy. Tây Phương cũng qủang cáo rầm rộ  gạo vàng kim chứa nhiều sinh tố A ở Việt Nam,  nhưng không một ai hưởng ứng vì lẽ dân Việt ăn nhiều rau- đậu thừơng đã đầy đủ sinh tố này. Dân Việt  cũng đã  dùng nhiều khoai lang ruột vàng( khoai nghệ ) và các thập niên 196-70 đã khuyến cáo trồng bắp vàng cao năng, ngon ngọt hơn, nhiều sinh tố A hơn bắp trắng, bắp nếp…Không rỏ khoai mì chứa nhiều sinh tố A có số phận tốt đẹp hơn gạo vàng kim , khoai lang ruột vàng … cho các tộc dân Việt miền núi non, đồi dốc ăn nhiều khoai , sắn  không ?

       Khi Gạo Vàng Kim  chùn bước, ý kiến của Bouis  bừng dậy từ xác chết. Năm 2003,  ông được bảo đảm cấp 3 triệu đô la Mỹ từ Ngân Hàng Thế Giới và  25 triệu từ Tổ chức Bill  và Melinda Gates. Ông đặt tên HarvestPlus cho dự án. Ông nói :” chúng tôi đã nghiên cứu đây đó , để chứng minh là  ý niệm có thể thực thi. Nay chúng tôi  đã có thể bắt đầu  một chương trình tuyễn chọn di truyền có cơ thành công  thật sự”.

       Bouis và các đồng nghiệp ở Á  Châu và Phi Châu  khởi sự lai chéo hàng trăm thứ giống các thực phẩm chánh.  Họ lấy phấn hoa  từ một  giống  khoai mì Mỹ Châu  chứa đựng tự nhiên nhiều sinh tố A  và rắc vào hoa một giống Phi Châu. Ba tháng sau cây ra trái , và các nhà di truyền học trồng  giống cây lai này. Họ nghiên cứu xem  chúng có hội nhập được  cả hai lọai tính trạng mong muốn không ?, rồi lại lai chúng với một giống khác để tăng cường những tính trạng này và lọai bỏ  các  cây khiếm khuyết.

     Sau một tá làm đi làm lại tiến trình tuyễn chọn  di truyền này, cuối cùng Bouis và đồng nghiệp  sản xuất ra một  cây khoai mì hòan tòan  tốt đẹp cho nông dân vùng Trung Tâm Phi Châu. Nó có thể sống sót  trong đất đai và khí hậu vùng. Nó còn  có vị bột và khô  ran các  nông dân thường dùng.  Quan trọng hơn hết là nó gói ghém  che dấu một đột rập  sinh tố A.  Kỷ thuật tương tự cũng đã tạo ra  những giống  chất sắt cao ở  các  giống họ đậu - đổ ( beans ), kê và  các hột lúa gạo, lúa mì chứa thêm nhiều chất kẻm,  và các giống khoai lang chứa nhiều sinh tố A hơn .

    Năm 2007 , HarvestPlus  giới thiệu một lọai mùa màng tăng cường dinh dưỡng đầu tiên, một  giống khoai lang  giàu sinh tố A, cho nông dân  xứ Mozambique  và xứ Uganda , không quảng cáo rùm beng và không bị tranh cải. Một nghiên cứu  trên 24 000 gia thất, các đàn bà và trẻ em gần như đã ăn thêm gấp đôi số lượng  sinh tố A cần thiết mỗi ngày với giống mới .

     Cuối năm ngoái, Bouis giải tỏa giống khoai mì giàu thêm sinh tố A ở Nigeria. Năm nay 2012,  ông đưa vào Rwanda , Cộng Hòa Dân chủ Congo  các giống đậu  giàu chất sắt , lúa mì giàu chất kẻm đến Hồi Quốc - Pakistan và kê- pearl millet tăng cường chất sắt đến Ấn Độ.  Ông dự tính là  giống khoai lang mới, năm tới 2013 sẽ phổ biến  tới 200 000 gia thất và tới 10 triệu ở 17 nước Phi Châu  vào năm 2012.  Trong khi đó chương trình  Gạo Vàng Kim và các giống mùa màng sửa đổi di truyền vẫn dậm chân tại chỗ.

   Dù cho ghi chép tiến triễn dấu đi các giống mới của HarvestPlus , Bouis nhấn mạnh là là ông không phải luôn luôn cố giữ chặt lề lối xưa cũ . Ông đầu tư  2% của ngân sách 30 triệu đô la ông có được,  để  tài trợ  khảo cứu di truyền học.  Nếu trào lưu thay đổi hướng về mùa màng cao kỷ , ông sẽ sẳn sàng  ôm đồm kỷ thuật cao kỷ mới.  Nhưng  các mùa màng ông tuyễn chọn theo lề lối cũ ,  nay cũng đưa đến một khác biệt rỏ rệt rồi.

   

           Tóm tắt tuyển chọn  lành mạnh ở vài lòai cây thực phẩm  

          Rất có thế kỷ thuật  không có hơi hướng  công nghệ di truyền – genetic engineering,  những   phương pháp  lai giống tuyễn chọn của Howarth Bouis và HarvestPlus có ưu điểm  cung cấp ngày nay  cho thế giới đang mở mang – chậm tiến nhiều lọai mùa màng  giàu thêm chất dinh dưỡng.  Sau đây  là mẩu  mực những thực phẩm sẽ  giúp chửa trị nạn ăn uống thiếu thốn ( chất dinh dưỡng ).

        Đậu – đổ . Thiếu chất sắt là  một vấn đề to lớn  cho các quốc gia  Phi châu như Rwanda,  và Cộng hòa Dân chủ Congo, nơi  nhiều tỉnh  có đến 50% trẻ em  thiếu máu – anemia .  Cuối năm 2012,  HatrvestPlus  sẽ du nhập các  giống đậu – đổ  chứa gấp đôi  số lượng chất sắt – iron  các giống địa phương .

        Bắp – ngô . Từ nhiều năm qua,  nhiều nhóm trợ giúp  hòan cầu  đã phân phối  các cáp xun sinh tố A cho trẻ em  ở nuớc Zambia , Nam Phi Châu, nhưng hơn phân nữa trẻ em Zambia vẫn còn đau khổ vì ăn thiếu thốn sinh tố A. Để giải quyết vấn đề, HarvestPlus  sắp giải tỏa  bắp đã làm giàu thêm sinh tố thiết yếu này.  Bouis rất chú trọng đến phản ứng của nông dân Zambia:  họ đã quen ăn bắp trắng( “ bắp nếp”), những giống mới giàu dinh dưỡng lại màu vàng cam.

         Gạo. Ở Bangladesh  và Ấn Độ, dân gian nghèo khổ, 80 %  calori họ ăn uống là từ gạo . Bouis hình dung  là họ có thể nhai nuốt thêm một số lượng chất kẻm – zinc khẩn thiết cho chuyễn hóa và miễn nhiễm, ở tiến trình này. HarvestPlus dự tính  là dân gian nào ăn gạo  đặc biệt tuyễn chọn chứa nhiều kẻm,  sắp du nhập năm 2013, sẽ  nhận được khỏang 40%  chất lượng kẻm cần thiết khuyến cáo .

       

( chiếu theo Daniel Grushkin và Andrew Grant, tập san Khám Phá số tháng 5 năm 2012 )