Tiến bộ ở ngành công nghệ di truyền chuối giúp gì cho xuất khẩu chuối VN nhiều hơn:
Hòan tất làm trình tự hệ gen cây chuối là một thành công ngọt ngào
G S Tôn Thất Trình
Đối với
dân Việt hay dân Tây phương chuối chỉ là một trái cây ăn tươi –
eating fruit. Thế nhưng đối với các
nước chậm tiến , đang mở mang, chuối thường
trồng để nấu ăn cho khỏi đói và đã cứu sống hàng trăm triệu người Phi
Châu. Trước khi về nghĩ hưu ở Saint Louis và
Irvine, chúng tôi đã phải đi công tác
tại các rừng rậm hay đầm lầy xa xăm các xứ Congo ( Brazaville và
Kinshasa) , xứ Gabon , Côte D’Ivoire, Liberia , Sierra Leone, Nigeria … (sau
năm 1975) nhiều nơi không có gì mua ăn được, kể
cả khoai mì ( sắn ) lòai “ đắng” chứa nhiều
“ “thạch tín- cyanure “ , phải ủ ngâm nước lên men mới nấu ăn , chuối Plantain
( lọai “chuối Bom” ) không mấy chát làm thực phẩm chánh … Ở thế giới chậm tiến,
85% chuối trồng là để nấu ăn làm thực
phẩm chánh , tầm quan trọng đứng vào hàng thứ tư sau lúa gạo – rice, lúa
mì – wheat, bắp, ngô – corn,
maize. Từ đầu thập niên 1990 đến năm 2011, mức sản xuất chuối trên thế giới đã
tăng hơn gấp đôi, từ 46.8 triệu tấn đến 102 .1 triệu tấn năm 2011( năm 2005 là
68.4 triệu tấn). Trái lại ở Việt Nam
tổng số sản xuất chuối không mấy tăng
gia, trong khi dân số đã tăng lên đến
gấp đôi 90 triệu người, chứng tỏ mức tiêu thụ
mỗi đầu người có phần giảm nhiều. Dù chuối từ lâu, vẫn được xem là sản phẩm trái cây lớn dân dã nhất nước nhà. Dù có
nhiều cố gắng muốn tăng sản xuất chuối ở nhiều vùng VN , nhưng đến các năm 2008- 2011 ( ? ), hình như chỉ mới xuất khẩu
vỏn vẹn 100 000 tấn một năm là nhiều , một con số không đáng kể so với mức xuất khẩu tòan cầu mỗi năm chừng 16.2
triệu tấn. Tuy rằng có một giai
thọai đáng nực cười là nay Việt kiều ăn
nhiều món ăn gói lá chuối Việt Nam ở bang
Ca Li, thay thế phần nào lá chuối trước đây nhập khẩu vào Mỹ từ Đài Loan.
Việt Nam
Chuối là sản xuất trái cây lớn nhất
đất nước, tuy ít khi được thống kê đích xác, như đã nói trên. Nước
nhà sản xuất hàng năm từ năm 2000 – 2005
khỏang 1 242 000 tấn mọi lọai chuối,
tương đương với Thái Lan 1.3 triệu tấn,
nhưng sau xa Ấn Độ 11 triệu tấn , Brasil 6.4 triệu , Ecuador 5 triệu,
Trung Quốc 4.8 triệu, Phi Luật Tân 3.5 triệu, Costa Rica 2.1 triệu, Mexicô 1. 8
triệu … Chuối thường chia ra thành nhóm Musa Acuminata nhị
nhiễm – diploid( 2n = 22 nhiễm thể ) AA,
hay tam nhiễm – triploid AAA và
nhóm Musa balbisiana cũng nhị nhiễm BB hay tam
nhiễm BBB . Chuối Ngự, chuối Mỏng vỏ , chuối Cau ( Cao- miền
Nam ) …, thuộc nhóm chuối bé- baby bananas ,tên Anh là Lady Fingers( ? ), tên Pháp là Sucriers (?) . Trên phương diện di
truyền các chuối VN thuộc hệ gen nhị nhiễm AA, hay tam nhiểm
AAA , tam nhiễm lai AAB, và ABB. Nhị nhiễm VN BB, chỉ tìm thấy ở vài giống hoang dã . AA là nhóm
Ladyfingers VN. Tam nhiễm AAA là các lọai chuối Già Đồng Bằng sông Cửu Long hay chuối
Tiêu trồng ở Tây Nguyên – Lâm Đồng- Đà Lạt cao độ 1500m và các đồi núi miền Bắc cao độ
400- 500m ; còn được các nhà thực
vật học thường gọi tên là Musa cavendish. Chuối Tây , chuối Sứ ( ? )… thường là
tam nhiễm ABB . Chuối hột hay chuối cho heo
ăn hoang dại- Pig bananas thuộc nhóm nhị nhiễm BB.
Làm trình tư hệ gen chuối và công nghệ di truyền cải thiện các giống chuối
La bô
Cải thiện Mùa màng nhiệt đới, KU Leuven,
ở Bỉ - Belgium, có một bộ sưu
tập 1400 giống chuối thế giới . Theo nhà khảo cứu chuối Ronny Swennen từ năm 1978 ở la bô này,
dân gian thế giới tiểu điền – small
farmers hay đồn điền –plantations
mênh mông chỉ trồng những giống Mẹ
Thiên Nhiên – Mother Nature đã tuyễn chọn từ mấy ngàn năm nay. Nhưng cho đến nay,
không một giống chuối khoa học tuyễn chọn di truyền nào được tạo ra cho họ trồng trọt cả . Vấn đề
là cây chuối, nhân lọai thuần dưỡng có lẽ cách đây 7000 năm rồi, chỉ truyền bá từ đó bằng cách trồng chuối
con mới – new shoots với lý do chúng
không có hột . Không một ai muốn bóc chuối
ăn mà lại phải nhả lại cả đống hột . Theo Angélique D’ Hont, một nhà khoa học làm trình tự hệ gen ở Trung tâm Khảo cứu Mùa màng Nhiệt đới Quốc tế-
CIRAD tại thành phố Montpellier – Pháp, tác giả chánh bài bản
đăng tải ở tạp chí Khoa học lừng danh Thiên nhiên – Nature ngày
thứ tư 11
tháng 7 năm 2012, chúng ta cần vô sinh (
hột ) để ăn, nhưng chúng ta lại cần hửu sinh ( hột ) để cải
thiện giống chuối .
Cây
chuối ăn
vô sinh – sterile quá ít
sinh hột, đến nổi khiến các nhà khoa học phải dùng nhiều mẩu tây giống cần dùng cho lai tuyễn, để có được vài trăm hột khảo cứu : và
những hột này yếu đuối quá chừng, buộc
họ phải khổ tâm nuông chiều quá đáng (
tốn công của ) tạo ra ở la bô thành những cây chuối con. Vì vậy
cho nên các nhà khảo cứu trái cây nhiệt đới mới hoan nghênh nhiệt liệt khi các
nhà khoa học Pháp đăng tin là đã đột khởi làm xong trình tự hệ gen chuối – sequencing banana genome
.
Theo
các nhà khoa học kể trên, nếu có một cây
trồng trọt nào cần đến kỷ thuật sinh học – biotechnology giúp
đở, thì đó chính là cây chuối. Các dữ
liệu DNA của lòai chuối chánh yếu Musa Acuminata sẽ giúp các nhà khảo cứu thực hiện những cố gắng bảo vệ cây chuối ,
chống lại tấn công mọi phía của một
bè lũ sâu bọ dich bệnh … tai hại. Bản sơ
đồ sinh học tạp chí Nature xuất bản, sẽ giúp các nhà tuyễn chọn qui ước và các kỷ sư công nghệ di truyền tạo ra những giống mới tốt hơn chống trả bệnh
cây, chịu đựng hạn hán ,không kể tới là tạo các giống chuối mới chứa nhiều chất dinh dưỡng tốt
hơn. Trị giá thị trường xuất khẩu chuối ăn tráng
miệng ở thế giới ngày nay trung bình là 6 tỉ ( 6 000 triệu ) đô la Mỹ một năm.
Sản xuất chuối ăn tráng miệng chỉ chiếm
15 % tổng số sản xuất chuối thế giới , vì
85 % chuối sản xuất là để nấu ăn như đã nói trên. Năm 2010, Việt Nam
không sản xuất chuối nấu ăn , nhưng chỉ
mới khiêm tốn xuất khẩu 36 triệu đô la
chuối ăn tráng miệng, đáng cho nông nghiệp nước
ta theo dõi mọi cải thiện mới, tăng
gia thêm xuất khẩu như đã làm với các lòai cây trái khác : cà phê, hột
điều , tiêu v.v…
Cải thiện
thật là cần thiết. Các bào tử nấm – khuẩn gió thổi tới làm lá cây cháy thành vết đen dài bệnh đốm lá Sigatoka , do thể đính bào tử Cercospora musae ( đã tìm ra nang bào tử
hửu tính Mycosphaerella musicola ). Thiệt hại có khi lên đến 50% thu họach đồn điền,
nếu không xịt thuốc trị nấm hàng tuần.
Thiệt hại của bệnh lá sọc đen Fiji, tương tự
bệnh Sigatoka, do khuẩn Mycosphaerella
fijiensis , cũng trầm trọng ở chuối
Việt Nam, còn làm cây chết mau lẹ hơn khuẩn
Sigatoka nữa. Thêm vào đó còn có khuẩn Fusarium oxysporum F. cubense gây ra bệnh cây tên
gọi là héo rụi Panama. Rất trầm trọng trên các lọai chuối Già Hương,
nhưng may thay các giống chuối già Poyo –
Robusta hay các giống chuối Già lùn- Naine hay Già Lùn Cao –
Grande Naine đều kháng bệnh héo rụi
Panama .
Một dòng,
nòi – strain mới bệnh Panama là Nòi 4 - Race 4 , đang lan tràn làm chết sạch các chuối ăn Cavendish , không khác chi mấy Nòi
Panama 1 – Race 1 làm chết lộn xộn chuối
Già Hương thương mãi Nam Mỹ Gros Michel vào các
thập niên 1950 và 1960. Quanh thế giới
còn bệnh vi khuẩn héo rụi Moko , bệnh siêu vi
trùng virus chùn đọt -bunchy top virus
làm héo chết cây lá xanh tươi. Các sùng – mọt đục củ chuối như cosmopolites
sordidus, nhiều rầy mềm , mát – bù
lạch … cũng có khi phá hại nặng nề các
vườn chuối.
Đã tìm ra vài giống kháng được các bệnh này.
Nhưng chúng thường thiếu những đặc tính khác dân gian ưa thích ở một thực
phẩm mà họ ăn tươi- sống, hấp hơi nước ,
nấu chín sôi, chiên xào hay uống nước
cốt hay dưới thể rượu bia. Thị trường xuất khẩu lại rất khó tính. Ở chuối Cavendish,
mọi chi tiết hậu cần – xuống tận hình
dáng hộp đựng chuối dùng chuyên chở tàu thủy
và điểm chính xác các chuối còn
xanh cần được hái đem dú với khí ê tylen,
để trái chín đúng lúc cho siêu thị bán, đều đã được tiêu chuẩn hóa rỏ rệt. Thập
niên 1990, xứ Honduras
, Trung Mỹ Châu đã tiết lộ một giống
chuối Già mới tên gọi là « Goldfinger - Ngón tay Vàng Kim » kháng
được bệnh vết lá đen và Nòi 4 Panama . Cố gắng tuyễn chọn này mất 24 năm khảo cứu liên quan đến 10 000 giống lai - hybrids tuyễn chọn
trồng ở vườn. Thế nhưng Goldfinger không chịu đựng nổi chuyên chở tàu thủy như
các giống Cavendish và cũng ít ngọt hơn.
Khi các cố
gắng lai tuyễn tiếp tục, các nhà khoa họ
tìm cách khảo cứu khác để có được các phẩm gía mong muốn trên trái chuối xuất khẩu.
Trải
qua nhiều thế kỷ, những đột biến ngẩu nhiên- spotaneous mutations ở vài dòng
chuối đã tạo ra những biến
thiên – variants có những đặc tính thay đổi, tỉ như giống Cavendish kháng Nòi 1 Panama. Vài người nói có lẽ tiến trình có thể làm mau
lẹ hơn chăng ? Các la bô khắp thế
giới, gồm luôn cả la bô Nguyên tử lực Quốc tế ở nước Áo - Austria , đã
bắn vào các ống thử nghiệm chứa các tế bào chuối, các tia gamma phóng xạ. Khảo cứu này
đã tạo ra các giống chuối nở hoa sớm hơn, càc quày chuối lớn hơn, các trái chuối to hơn và vài
giống tuồng như kháng bệnh lá
vết đen và furarium gây tạo
-fusarium induced hơn.
 |
| Chuối Cavendish với hột bên trong |
Vài nhà
khoa học khác như Swennen , tin tưởng rằng
công nghệ di truyền – genetic engineering là phương cách dẫn đầu cải thiện chuối. Swennen nói ở một hội nghị về chuối ở Inđônêxia là chúng tôi đã biết có nhiều thắc mắc , biện
cứ về thực phẩm sửa đổi di truyền GM, nhưng
nếu ai đó phải họat động với các
cây cối vô sinh và cây lâu năm ,đa niên-perennials , thì GM chính là phương pháp phải tiến tới.
Tại KU Leuven nơi ông làm việc, các nhà khoa học đã hòan thiện nghệ thuật
nhét các gen ( es ) vào chuối và có một
hộp dụng cụ những mảnh DNA có thể ra
lệnh cho những gen này họat ( động ) hóa
trên rễ hay trên lá chuối. Nhóm ông đã làm công nghệ các giống chuối có gen kháng bệnh
từ lúa gạo mà ở các thí nghiệm
ngòai đồng ở xứ Uganda trình bày vài khả
năng chịu đựng bệnh vết lá đen. Các nhà khoa học Uganda đang hòan
thiện kỷ thuật này.
Ở một cố gắng khác, một nhóm khảo cứu do Leena Tripathi thuộc Viện Nông nghiệp Nhiệt đới Quốc tế ở Nigeria, đã cột vào trái chuối các gen của ớt ngọt . Nhóm này đã tìm thấy 12
dòng chuối hòan tòan kháng vi khuẩn- bacterium
Xanthomonas và đang thử nghiệm ngòai đồng ở Uganda.
Ở
Viện đại học kỷ thuật bang Queensland, thành phố
Brisbane, Úc Châu, James Dale đang họat động với các mục tiêu tạo chuối có những chất dinh dưỡng tốt hơn và kháng
bệnh hơn. Nhóm ông đã công nghệ hóa di truyền các giống chuối sản xuất
25 lần hơn bêta carotene, một tiền chất sinh tố A. Một mục tiêu khác của Dale là tạo giống chuối
chứa nhiều chất sắt hơn, rất tốt cho dân Ấn Độ mà chế độ ăn chay ( chỉ ăn rau
đậu ) thường làm cho dân Ấn thiếu chất sắt.
 |
| Cây chuối Pahang sản xuất nhiều lọai chuối khác nhau, tốt cho nghiên cứu nhưng không tốt để ăn |
Các nhà khảo cứu cho biết là có hệ gen
trong tay sẽ giúp họ dễ dàng khảo cứu
hơn . Lòai chuối hoang dại Pahang được lựa chọn làm trình tự kháng Nòi 4 Panama và lá sọc đen, không tốt- ngon
để ăn tươi. Nhưng nó sẽ là hướng dẫn viên theo dõi các gen (es ) ích lợi đã biết và cải thiện các gen ích lợi khác. Nay các nhà khoa học đã
dò được vài gen trong tổng số 36
542 gen ở hệ gen chuối và sẽ đưa nhảy vào họat hóa, khi giống này bị bệnh lá sọc đen tấn công, gợi ý rằng chúng có
thể là then chốt đẩy lui được nấm – khuẩn.
( Irvine
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét