Trái Cây Ca Li

Trái cây Ca Li có gì lạ cho Việt Nam không em?:

                                     G S Tôn thất Trình

1-       Quất mận tây (  Gồi ,  Quả mọng )  xanh dương – blueberries

     
Quất mận tây ( gồi, quả mọng ) xanh dương  cũng thuộc tông Sơn Trâm  Vaccinium ( tông phụ Cyanococcus ) như quất đào mân việt – cranberries , họ Đổ Quyên  Ericaceae,  một họ thực vật cho nhiều hoa đẹp nước nhà hoang dại hay trồng trot( giả đổ quyên- azalea hay đổ quyên thật sự- rhododendron sp . Vài lòai giống của tông Sơn trâm  hoang dã có trái ăn được ở vùng núi cao Việt Nam, nhưng Việt Nam chưa trồng được các giống Sơn Trâm ăn trái, vì đây là những lòai cây trái xứ lạnh ( subpolar tree ), cần  nhiều lạnh( gắt )  mùa đông mới đâm hoa  đậu trái nhiều. Cho nên chỉ kiều dân Việt  Canada hay các vùng phía Bắc  đông - trung– tây Hoa Kỳ hay ở các nước Bắc Âu , đặc biệt là Na uy – Norway, Norvège … mới thưởng thức được   trái lòai quất – gồi mận tây , quất sơn trâm xanh dương  này.  Ngay cả Anh hay Pháp cũng ít khi thấy trái gồi xanh dương – blue berries trên Tô cách Lan là Scots blaeberry, tên Na Uy là  blaboer. Còn cây ăn trái( ăn quả ) Pháp gọi là  myrtille thường dùng để  chỉ lòai Vaccinium myrtillus hay bilberry  nguồn  gốc địa phương Âu Châu , và bleuets  để chỉ lòai gồi xanh dương nguồn gốc Bắc Mỹ.  Gồi xanh dương Cyanococcus có thể phân biệt dễ dàng với  bilberries  tuy bề ngòai y hệt blueberries , khi bổ đôi  nhìn màu sắc thịt.  Thịt gồi – quất mận tây -blueberries chín  màu trắng hay xanh lợt  còn bilberries màu đỏ hay tím.  Trái bilberries mọc đơn độc hay từng cặp , trong khi trái blueberries thường mọc từng chùm – clusters. Bắc Mỹ hay trồng loài giống ( lùm) bụi cao – highbush blueberry tên  là V. corymbosum . Các giống lai – hybrids giữa các giống lòai này với các lòai Vaccinium khác ,thích nghi cho các khí hậu miền Nam Hoa Kỳ  được gọi chung dưới tên là blueberries bụi cao miền Nam-  southern  highbush blueberries .   Chỉ hai ba năm gần đây mới thấy bán  quất - gồi xanh dương tươi ở bang Ca Li , Hoa Kỳ tại những phiên chợ trời  nông dân – farmer’s markets, mỗi năm mỗi tăng thêm , nhờ Ca li đã du nhập các giống tương đối ít yêu cầu lạnh  hơn , tuyễn chọn đặc biệt từ  viện đại học Florida , nơi Việt Nam đã gửi nhiều kỷ sư NLS , cử nhân khoa học… đi học tiến sĩ về nông nghiệp  đủ lọai, trước năm 1975. Các giống  quất mận - gồi xanh dương bụi cao miền Nam  Hoa Kỳ nay cũng được trồng khá nhiều ở các vùng Địa Trung Hải Âu Châu , các xứ Nam Mỹ và Trung Quốc .  Bang Maine  sản xuất 25 % mọi giống blueberries bụi thấp – lowbush blueberries diện tích năm 1998 ( ? ) lên đến  24 291ha   ( Lưu ý  khi trồng blue berries, bang Maine đã phải du nhập hàng năm  50 000  tổ ong – beehives , chở xe  cam nhông đến từ các bang khác hầu làm thụ phấn  hoa quất mận) .  Quất mận- gồi xanh dương hoang dã là  trái cây tượng trưng cho Maine,  như thể là tôm hùm – lobster vậy đó !   Bang Michigan  mới là bang sản xuất nhiều quất - gồi xanh dương bụi cao nhất Hoa Kỳ.  Các nông trại Michigan năm 1998  đã sản xuất  220 000 tấn  gồi xanh dương, chiếm 32 %  tổng sản xuất trái cây này ở Hoa Kỳ.  Năm 2007, Canada xuất khẩu  quất mận -gồi xanh dương trị giá là 323 triệu đô la Canada.  Quất mận xanh dương là lọai trái cây  sản xuất nhiều nhất ở Canada, chiếm hơn phân nữa diện tích cây trái ở nước này.  Bang British Columbia là bang Canada sản xuất  quất mận – gồi bụi cao nhất Canada, đạt sản lượng 29 000 tấn năm 2004 và  lợi tức  tổng cọng là 100 triêu đô la Canada vào năm 2008. Còn bang Quebec thi lại thu họach nhiều gồi xanh hoang dã nhất, tuy năm 2008  mức sản xuất đã rớt xuống chỉ còn  27 000 tấn, nhưng nay đã lên lại và cạnh tranh thắng lợi với bang Maine - Hoa Kỳ. Thủ đô  quất mận- gồi xanh dương hoang dã Canada là trị trấn Oxford bang Nova Scotia . Gồi xanh dương bụi cao  được du nhập đầu tiên  vào Đức , và Hòa lan vào  thập niên 1930 ; sau đó lan rộng ở Lỗ Mã Ni – Romania , Ba Lan, Ý, Hung Gia Lợi- Hungary và nhiều quốc gia khác . Ở Thỗ Nhĩ Kỳ - Turkey  trồng các giống gồi xanh dương bụi cao chỉ mới khởi sự từ năm 2000, do tíến sĩ Huseyin Celik lảnh đạo.  Tại Nam Bán Cầu, các quốc gia Chi Lê , Argentina , Uruguay,  Nam Phi , Tân Tây Lan và Úc Châu nay thảy đều xuất khẩu quất mận -gồi xanh dương. Chi Lê là nước sản xuất nhiều gồi xanh dương nhất Nam Mỹ và   xuất khẩu nhiều nhất trái cây này đến Bắc Bán Cầu .  Diện tích năm 2007 đã là   6800 ha, tuy Chi Lê chỉ mới khởi sự du nhập  quất mận xanh dương vào trồng  cuối thập niên 1980 . Vùng sản xuất lớn nhất gồi xanh dương nay là Biobió .  Quất mận tây xanh dương nay là trái cây giá trị xuất khẩu lớn nhất Chi Lê, trên cả các mâm xôi đen , vàng, trắng,  đỏ… thập niên qua .  Năm 2007, Chi Lê đã xuất khẩu hơn 21 000 tấn trái gồi xanh dương tươi và hơn 100 tấn  dưới hình thức sản phẩm đông lạnh . Kjhi nào thì các vùng cao Việt Nam  thuộc các đồi núi Hoàng Liên Sơn, Trường Sơn Đông-Tây, các cao nguyên Đông Bắc , Tây Bắc , Tây Nguyên thử nghiệm , tuyễn chọn lai giống các lọai cây trái vùng cao , vùng lạnh… da đạng  thêm  ở thế kỷ 21, sản xuất cây trái vùng cao  và nhiên hậu xuất khẩu như Chi Lê, Tân Tây Lan, Úc Châu … đây ?

2- Những lòai  cây dâu trái “tằm ăn” – mulberry trees đa công dụng.

Việt Nam chỉ hay nói tới cây dâu lá cho tằm ăn truyền thống.  Ở bang Ca Li , các  lòai giống cây dâu  tông Morus có ba dạng chánh yếu: “ Trắng” , nguồn gốc miền Đông Trung Quốc , lá dùng  nuôi tằm lấy tơ  - silkworm fodder; “ Đen”  nguồn gốc miền Tây Á Châu  và dùng làm thực phẩm chánh cho các dân Cỗ Ai Cập và La Mã;  cuối cùng là “Đỏ”  nguồn gốc miền Tây Hoa Kỳ và các tộc dân da đỏ địa phương  cũng hái trái ăn.   Lá và trái quả mọng ăn được .Vỏ cây có thể dùng chế tạo bột giấy và cành -nhánh nhỏ dùng đan gịỏ, thúng …

Việt Nam đã liệt kê ở họ thực vật Dâu Tằm Moraceae 5 lòai thuộc tông Morus : 

- Loài Dâu tằm  đích danh trái trăng trắng hay hường hường Morus alba , một đại mộc cao lớn, vỏ xám nâu vàng vàng , cành có khi có lông.  Cây đồng chu hay biệt chu;

- Lòai Dâu ta – Dâu Nam Morus australis( hay M. acidosa Griff. )  là một tiểu mộc cành yếu, trái đỏ đậm gần như đen. Chỉ có lá mỏng tằm mới chịu ăn.;

- Lòai Dâu bầu Morus cathayana, trồng ở vùng Bà Rịa, Bến Tre là một đại mộc cao 8m, vỏ láng màu đỏ nâu nâu . Gié đồng chu, trái vàng, giữa bao hoa phù màu đỏ chói ;

- Lòai Dâu chùm dài Morus macoura ( M. laevigata ),  một đại mộc cao 8m, cành non có lông ngắn, trái vàng lợt , trồng ở vùng Nghệ Tỉnh ;

- Lòai Dâu bầu đen Morus nigra, một tiểu mộc vỏ xám đậm, cành non  có lông tơ. Cây biệt chu. Trái đen, to,  ăn ngon hơn  trái của M. alba. Nhưng tằm không thích ăn  lá lòai Dâu bầu đen.

Ở hình đính kèm là trái “dâu tằm” màu đen dân  Ai Cập Cỗ Xưa thích ăn.  ở trong nhà vườn cây giống bán  nhiều loại cây dâu tằm Cali Paradise Nursery , gần thị trấn Chatwoth cũng treo nhiều hình  chụp các trái dâu đen này. Những trái quất gồi mọng nuớc này là  trái  cây dâu tằm ăn trái nguồn gốc Pakistan – Afghanistan, có khi lớn  đến 9  cm . Bà Kris Topaz tại thị trấn Altadena trồng cây dâu tằm  không  phải để thu họach trái   mà còn để  làm cây cảnh  trang hòang vườn tuợc- landscaping, vì bà rất thích  đời sống riêng tư  cây dâu tằm cung cấp. Bà cho bíết giống bà trồng rụng lá mùa đông nên nhà bà đầy ánh sáng chiếu và mùa hè có nhiều bớng im – bóng râm  và lá rất đẹp.  Trong ba lọai cây dầu tằm trồng ở bang Ca Li,  lòai trái trắng Morus alba là đại mộc cao nhất  có khi cao đến 18m  và  như mọi cây dâu tằm khác, nó mọc rất mau lẹ.  Nó cũng nổi danh là cây xâm lấn , phá hại  lối mòn , ống và đường đi bên cạnh . Đôi khi nó còn đe dọa các cây lòai dâu tăm đỏ Ca Li  vì rất dễ lai với giống này .  Bạn cũng còn tìm thấy ở Ca Li giống cây dâu tằm liễu rũ – weeping mulberry, một cây làm cảnh khá phổ biến .Trái cây này không ngon như trái dâu tằm đen , nhưng cây  thấp bé hơn. Bạn nào không muốn vườn mình đầy trái rụng , Ca Li sẽ có thể cung cấp các giống lòai không ra trái.  Ông Majid Jahanbin cho biết là mọi lọai cây dâu tằm đều có thể giữ cho thấp bé , chẳng hạn  ít hơn 3m bằng cách xén tĩa năng nổ,  thường vào tĩnh kỳ - dormancy mùa đông Ca Li.  Chỉ cần cẩn thận không xén tĩa mất đi  các cành – nhánh mới, nơi mầm hoa sẽ phát nụ. Bạn xén cành đến những cục u gần thân nhất, Nếu bạn xén hết cành có mọi mầm nụ xanh, cây sẽ chết .

cây dâu tằm liễu rũ 

3-      Một thóang hạnh đào – xơ ri – cherry  xứ lạnh trong các mận tây này

mận tây – plum

                  Một giấc mộng lâu ngày của các nhà lai giống tuyễn chọn trái cây là phối hợp mức đường cao  và mùi vị xơ ri với kích thước trái lớn và thu họach thời gian dài hơn của mùa mận tây – plum. Những giống lai chéo này rất khó thành công  để các giống lai cho nhiều trái cao phẩm.Vườn lai tuyễn di truyền học gia đình Zaiger ở Modesto, các nhà tuyễn chọn ra các giống lai trồng trọt  Mận mơ ( Mai ) – Pluots và Mơ mận – Apricums  đã khéo léo xử lý và các lòai trái  lai này đã   bắt đầu xuất hiện cách đây mấy năm ở những số lượng nho nhỏ tại các phiên chợ trời nông dân. Mãi đến năm nay , một vườn cây trái lai  thương mãi này, lần đầu tiên thiết lập ở Ca Li mới bắt đầu bán trái.       

Mận tây Rất Xơ ri - Verry Cherry plums

                 Đó là vườn rộng gần 9 ha ở Hanford, thị trấn gần Fresno của gia đình Warmerdam, vừa quyết định  hái trái cuối tháng 6 năm 2012. Cây lai trông tựa các cây mận tây  và trái của giống lai trồng nhiều nhất tên là Pixie Sweets, trông  giống như trái mận tây  đỏ tím , đường kính 3.5 cm, thịt trái màu vàng hổ phách – yellow amber có hai  đặc điểm xơ ri : một vòng  hường dưới vỏ và một  hột nhỏ.  Cần khá nhiều tưởng tượng mới dò ra mùi vị xơ ri , nhưng trái lai chín rất ngọt , thơm ngon vị trái cây.  Có thêm một cái gì la lạ.  Waterdam  giữ độc quyền trồng và bán thương mãi các giống lai trái nhỏ mận tây – xơ ri Zaiger , ông  thị trường hóa dưới tên là “ Mận tây Rất Xơ ri - Verry Cherry plums”  Trái Pixie Sweets của ông sẽ xuất hiện tại các tiệm lớn tạp hóa tuyễn lựa Whole Foods ở vùng Los Angeles và ở các tiệm Grow tại Manhattan Beach.

Pixie Sweets

             Các nhà vườn  cho phiên nông dân  được phép mua đến 100 cây và một tá nhà vườn nông dân đã  bán các trái này dưới những tên như Cherub và Cherium. Mùa trái nông trang gia đình Murray  đã được các U – Pickers và nhà thầu lương thực cho quân đội  mua hết đầu tháng 7 năm 2012 , nhưng nông trang Arnett tại Fresno sẽ bán các trái cây mới thứ bảy giữa tháng 7 này tại các phiên chợ trời nông dân ở  hai thị trấn Torrance và Irvine,  chủ nhật ở Brentwood- Hollywood , Mar Vista và Studio City,  và thứ ba ở Culver City.

              Cũng còn có  một giống mận tây -xơ ri, trái hơi to hơn,  vỏ màu tím  pha xanh lục, chín giữa tháng 8, hình như  còn ngọt hơn, hương vị thơm ngon hơn. Tuồng như  bạn sẽ biết thêm nhiều giống lai mận tây – xơ ri.  Theo  Wamerdam,   trên nhiều phương diện chúng là mơ ước của nhà vườn cây trái;  chúng  đậu trái dễ dàng hơn, chúng  ít rơi rụng trái chín và dễ  chuyên chở hơn ( ít bầm dập ). Thách thức  lớn nhất  là chúng có năng xuất cao không, trong khi vẫn duy trì được  phẩm giá mùi vị.  Ông nói tiếp: nếu được như vậy, viễn ảnh của tôi là trồng chúng đến cả ngàn mẩu.       

                        

             ( Irvine, Nam Ca Li, ngày mồng 6 tháng 7 năm 2012 )