Thử tìm đường lối “mới” phát triễn xa
hơn ý niệm xuất khẩu “ hàng hóa” cho
Việt Nam
Bài học:
Cảnh báo Môi trường vô căn cứ ngày trước và ngày nay
G S Tôn Thất Trình
Hay là Vấn đề Câu Lạc Bộ La Mã – Club of Rome và Những
Vấn đề của Chúng ta , theo bài xã luận của G S Bjorn Lomborg, Phó giáo sư
Trường Doanh vụ Copenhagen và Trung tâm Nhất trí Copenhagen, Đan Mạch,
tác giả các sách Kẻ
Môi sinh Hòai nghi – The Skeptical Environmentalist và Làm nguội
đi – Cool it, đăng tải ở số tháng 7- 8 năm 2012, nguyệt san Ngọai Giao -
Foreign Affairs . G S Bjorn Lomborg cuối tháng 6 năm 2012 cũng đã bênh vực
dự án phát triễn công nghệ và đô thị ở đầm lầy Nakivubo Swamp tại thủ đô
Kampala xứ Uganda, trái với nhà kinh tế
học Hòa Lan Pavan Sukhdey ở nghiên cứu
“ The
Economics of Ecosystems and Biodiversity”
viết cho Liên Hiệp Quốc. Lomborg cũng không đồng quan điểm với nhà kinh
tế học đọat giải Nobel kinh tế Joseph
Stiglitz , muốn đi xa hơn GDP trên việc đo lường sức khỏe đời sống quốc gia , bằng cách tính
thêm vào GDP giá trị của việc tồn trữ
nước , kỳ cọ không khí và bảo vệ bờ biển
nhờ cây cối, đất đai và các rặng san hô. ( nhắc lại là Stiglitz và bà vợ ông
cũng đã cố vấn và dạy kinh tế học ở Đại học Hà Nội trước đây, hổ trợ mạnh mẽ cho nhà kinh tế học luôn luôn
được trích dẫn về kinh tế Việt Nam là Lê Đăng Doanh ).
Cách đây 40 năm, nhân lọai được
cảnh báo:
đuổi theo tăng trưởng kinh tế
không ngừng, mỗi ngày mỗi lớn hơn, sẽ là kết tội mình tiến tới tai họa. Câu lạc bộ Rome, một thu thập
đa quốc gia các doanh nhân, học
giả, chức quyền chánh phủ vinh dự nhất tài phiệt Ý Aurelio Peccei gom nhặt, làm ra một trường hợp tiên đóan ở một cuốn sách mỏng năm 1972 tên gọi là “Những Giới Hạn Cho Tăng Trưởng
- The Limits to Growth’. Căn cứ trên
những dự báo những lọat kiểu mẩu computer
phức tạp, do các giáo sư MIT phát triễn,
sách đã gây ra một xúc động và
chụp bắt được một tinh thần thời đại – zeitgeist lúc đó: tin tưởng là những thèm muốn dâng cao thêm của nhân
lọai là một cuộc chạy bộ đưa đến đụng độ
với các tài nguyên thế giới có giới hạn và sẽ tan vỡ , sụp đổ, phá sản nay mai.
Những Giới hạn cho Tăng Trưởng cũng không phải là sách xuất bản đầu
tiên hay cuối cùng tuyên bố điểm tận thế- chấm dứt đã đến gần, vì cơn bệnh do
phát triễn cận đại gây ra, nhưng trên nhiều phương diện, sách rất mực thành công. Tuy ngày nay, sách hầu
như bị quên lảng, nhưng vào thời kỳ đó , sách là một hiện tượng khối to lớn, bán ra 12 triệu cuốn,
dịch ra trên 30 thứ tiếng và được Thời
báo The New York Times mệnh danh là một trong những tài liệu quan
trọng nhất thời đại chúng ta. Ngay cả khi được chứng tỏ là
một sách đầu óc sai lạc phi
thường, nó cũng đã thiết lập các điều khỏan cho một tranh luận những vấn đề khẩn thiết kinh tế, xã hội và đặc
biệt là chánh sách môi sinh, cùng với những ảnh hưởng hiểm độc dính liền vào ý thức công cọng 40 năm sau. Không phải là phóng đại qúa đáng khi nói rằng
sách này đã giúp thế giới rơi xuống con đường
lo âu , bị ám ảnh về những giải pháp cứu chửa
lạc hướng cho các vấn đề thứ yếu , trong khi lại quên hết những quan tâm
lớn hơn nhiều và những phương cách dễ cảm giải quyết chúng .
Kịch trình diễn thập niên 1970
Nếu thập niên 1950 và đầu thập niên 1960 đã là một thời kỳ lạc quan kỷ thuật, đến đầu thập niên 1970, tâm trạng ở các nước
công nghệ tiên tiến đã bắt đầu trở nên dễ sợ.
Chiến Tranh Việt Nam
Thành
lập năm 1968 và tự
đề cao là “ một dự án về tình trạng không
hay của thế giới”, Câu Lạc Bộ Rome đặt
ra cho mình sứ mệnh thu thập các trí óc phân tích tốt đẹp nhất thế giới, để tìm cách “ làm ngừng lại trò chơi lao
dốc tự sát con người đang lăn cưỡi ”. Điều này dẫn tới giáo sư MIT Jay Forrester, người
đã phát triễn ra những kiểu mẩu
computer về các hệ thống tòan cầu
, tên gọi là World2, giúp tính tóan
ảnh hưởng thay đổi của nhiều biến thiên cho tương lai hành tinh. Câu Lạc
Bộ bổ nhiệm một tóan hai nhà khảo cứu khác là Donella Meadows và Dennis Meadows
lảnh đạo, để tạo ra một dịch bản cập nhật
World3 . Chính sản xuất của kiểu
mẩu này đã được trình bày dưới hình thức sách The Limits of Growth. Ở một thời đại ngây thơ và tôn kính hơn đối với computers, tập in lạnh mát này cho luận cứ sách một bộ mặt uy quyền khoa học và thể nào
cũng phải xảy ra; hàng trăm triệu
mạch vòng vi tiểu lôgic tuồng như
lưu đày mọi khả năng bất đồng ý
kiến.
Kiểu mẩu không đơn giản, không dễ hiểu biết
đâu. Ngay cả đồ thị tóm tắt cũng quấn
xoắn lại tê cóng trí nảo vào những đặc
thù hòan tòan của kiểu mẩu, đăng năm sau, ở một sách riêng biệt dày 637 trang. Tuy nhiên, ý niệm tổng quát rất
là thẳng thắn. Nhóm khảo cứu “ xét xem 5 thừa tố căn bản qui định và như vậy cuối cùng giới hạn tăng
trưởng ở hành tinh Trái Đất – dân
số, sản xuất nông nghiệp, tài nguyên
thiên nhiên , sản xuất công ( kỷ) nghệ và ô nhiễm. Họ đã giả thiết tất yếu là mọi
thừa tố này, tăng trưởng lũy thừa – grow exponentially , một bước tiến
quan trọng đến nổi tòan thể chương I
sách dành riêng cho
giải thích vụ này. Họ yêu cầu ai đọc sách lưu ý đến tăng trưởng cây
rau muống- bèo - huệ nước- water lily ở một ao hồ: “Ví thử bạn có
một ao hồ rau muống đang tăng
trưởng. Kích thước cây tăng gấp đôi mỗi ngày. Nếu cứ để cho cây
rau muống tăng trưởng không kiềm chế, nó sẽ bao phủ tòan ao hồ, trong 30 ngày, làm chết nghẹt những đời
sống khác trong nước. Cây rau muống tuồng như bé nhỏ lâu dài, cho nên bạn quyết
định cắt cụt nó đi,cho đến khi nó chiếm nữa ao hồ. Ngày nào nó đến giai đọan này ? Lẽ dĩ nhiên là ngày thứ 29 . Bạn còn một ngày để cứu vãn ao hồ.”
Ở kịch bản
tiêu chuẩn ( xem hình 1 ) các tác
giả dự tính tương lai nào sẽ đóng vai trò quan trọng cho nhân lọai . Với các năm từ 2001 đến 2010 ở hòanh độ, đồ biểu trình bày ở tung độ những
mức dân số, ô nhiễm, tài nguyên không tái sinh được, thực phẩm và sản xuất công
nghệ. Khi tử xuất (chết) giảm xuống đáng
kể ( vì hiểu biết y tế cải thiện )và
sinh xuất chỉ giảm nhẹ, dân số gia tăng. Khi mỗi người
tiêu thụ nhiều thực phẩm và sản phẩm hơn, muốn thỏa mãn yêu cầu tổng cọng, tất
phải “ đòi hỏi một đường vào tài nguyên đồ sộ” . Điều này xài hết dự trữ tài nguyên có được, làm khó khăn thêm
việc thỏa mãn các yêu cầu tài nguyên năm
tới, và nhiên hậu dẫn tới sụp đổ hệ thống kinh tế. Vì lẽ các ảnh hưởng tụt lại
phía sau, dân số tiếp tục tăng mãi cho đến tử xuất tăng sửng sốt do thiếu thực phẩm và săn sóc y tế giết chết một phần lớn mọi nền văn minh. Thủ phạm rỏ ràng là: “ sụp
đổ xảy ra vì mất hút tài nguyên không tái sinh được.”
 |
| Hình 1 |
Vậy chớ điều gì sẽ xảy ra, nếu thế giới gìn giữ được tốt đẹp hơn tài nguyên cũ và tìm ra được tài
nguyên mới ? Khỏi cần lo đến điều này. Hãy
cho chạy lại kiểu mẩu với tài nguyên tăng
gấp đôi hay vô giới hạn và sụp đổ vẫn xảy ra, nhưng bây giờ là do ô nhiễm. Khi
dân số và sản xuất nổ tung, ô nhiễm cũng
làm cho sản xuất thực phẩm sút giảm, giết chết ba phần tư dân số. Việc gì xảy
ra, nếu kiềm chế được cả kỷ thuật lẫn chánh sách? Cũng khỏi cần lo đến điều này.
Hãy chạy kiểu mẩu lần nữa với tài nguyên không giới hạn và bẻ
cong bớt ô nhiễm đi, tiên đóan
vẫn lạnh nhạt. Khi sản xuất tăng vụt, dân số cũng tăng theo và yêu cầu thực
phẩm cũng tăng thêm. Cuối cùng đã đến giới hạn đất đai trồng trọt được và công
nghệ cũng đói kém, vì tư bản đã được
chuyễn sang những cố tâm càng yếu kém hơn hầu tăng gia năng xuất nông nghiệp. Với sản xuất thực phẩm rơi xuống mức chỉ vừa để sống – subsistence level, tử
xuất tăng vọt mạnh và một lần nữa văn
minh phải chịu số phận bi đát.
Các tác giả kết luận rằng “ cách cư xử căn bản của hệ thống thế giới là tăng trưởng dân số và tư bản lũy thừa , tiếp theo đó là
sụp đổ”. Và “ khi chúng ta du
nhập các phát triễn kỷ thuật đã thành công,tháo bỏ vài ngăn cản cho tăng
trưởng hầu tránh vài sụp đổ, hệ thống đơn giản
tăng đến một giới hạn khác, tạm thời vượt qua điểm này và thối lui trở
lại.
Khác với
những tiên đóan bi thảm trước,
tiên đóan này không còn đường ra dễ dàng nữa. Bà Carson đã muốn ngừng
hẳn dùng thuốc dịch bệnh – pesticides. Ông Ehrlich muốn tăng trưởng dân
số chậm đi. Nhưng The Limits of Growth muốn trình bày là ngay cả khi ô nhiễm và tăng
trưởng dân số được kiểm sóat đi nữa, tài nguyên thế giới cũng sẽ bị tiêu xài hết va sản xuất thực phẩm
sẽ lại rơi xuống mức chỉ vừa để sống. Hy
vọng duy nhất là ngưng ngay tăng trưởng kinh tế . Thế giới cần cắt bớt tiêu thụ các hàng hóa vật chất và nhấn mạnh
đến tái sinh và bền vững lâu dài. Hy vọng duy nhất tránh khỏi sụp đổ văn minh,
theo biện cứ các tác giả, là xuyên qua những chánh sách hà khắc bó buộc dân
gian có ít con hơn, cắt bớt tiêu thụ, ổn định
xã hội ở một mức nghèo kém đáng kể hơn hiện tại.
Vì chưng nhiều người xem giải
pháp này không thực tiễn tí nào, cách lấy đi từ tiệm đem về ăn rất đơn giản:
thế giới đã bị vặn vít rồi. Cho
nên câu chuyện đăng ở Thời báo Times năm
1972 về The Limits on Growth đặt đầu đề “ Tệ hại nhất Đã Xảy ra Chưa – The Worst is
Yet to Be ? Báo viết:
“ Các lò Pittsburgh đã nguội lạnh, các dàn ráp máy ở Detroit Los Angeles London Ukraine Nile và Hoàng Hồ cào đầy chất ô nhiễm. Kỳ quái thật ? Không. Đó
chỉ là điều thê thảm không tránh được
nếu xã hội tiếp tục sự hiến dâng
hiện hửu cho tăng trưởng và “ tiến bộ” .
Sách The Limits to Growth đã
được báo chí cực kỳ chú ý. Tạp chí Khoa Học – Sience đăng 5 trang về
sách, Playboy ghi các đặc điểm sách rỏ ràng và tuần báo Life tự hỏi là có ai muốn
nghe “sự thật khủng khiếp” không ?
Các báo như The Economist và Newsweeks
đồng ca theo cùng chỉ trích, nhưng năm 1973, cấm vận dầu lữa làm sách có vẽ như tiên tri.
Với cú sốc dầu lữa và giá cả hàng hóa
tăng vụt, tuồng như thế giới đang tiến tới kiểu tương lai Câu Lạc Bộ Rome !
Tiếc Quá
Sau 40 năm , cách nào các tiên đóan xếp chồng
? Các người bênh vực thích nhấn mạnh là The
Limits of Growth cẩn thận rào lại
các đánh cuộc của mình với các tác giả tuyên bố là họ không trình bày “ những tiên đóan chính xác”
và họ “ cố tình … hơi mơ hồ” trên
khung thời gian, vì họ muốn tụ điểm trên cư xử tổng quát của hệ thống, nhưng đó
chỉ là ngụy biện. Sách thật sự đã được trình bày minh bạch và hiểu biết, làm ra những
tiên đóan rỏ rệt, gồm luôn cả việc thế
giới đang gần cạn kiệt nhiều tài nguyên không tái sinh được.
Giả thiết là yêu cầu tăng lũy thừa, The
Limits to Growth tính ra cách nào
gần nhất sau năm 1970, nhiều tài nguyên sẽ khô cạn. Kết luận của họ là trước năm 2012, thế giới
sẽ xài hết aluminium, đồng, vàng kim,
chì, thủy ngân, molybdenum, khí dầu thiên nhiên , dầu lữa, bạc, thiếc,
tungsten và kẻm; 12 trong số 19 chất họ
để tâm đến. Họ đã sai lầm , đơn giản
và ngọan mục .
Họ đặc biệt nói đến thủy ngân, tuyên bố là các dự trữ tòan cầu biết được năm
1970 sẽ chỉ kéo dài 13 năm nữa , do yêu
cầu tăng trưởng lũy thừa gây ra hay chừng
41 năm nữa thôi, nếu các dự trữ thủy ngân
kỳ diệu tăng lên gấp năm lần. Họ lưu ý là “ giá cả những tài nguyên này
theo các dấu hiệu dự trữ im lìm ngắn
nhất, đã bắt đầu tăng rồi”. Chẳn hạn,
giá thủy ngân đã tăng lên 500 %, trong
20 năm qua. Tuy nhiên từ đó, các sáng
kiến kỷ thuật đã đưa tới thay thủy ngân ở bình điện, trám lỗ răng sâu và các nhiệt kế. Năm 2000 tiêu thụ thủy ngân đã sụt mất 98%, và
giá cả sụt 90 % .
Họ tiên đóan là vàng kim cũng
sẽ cạn kiệt vào năm 1979 và chắc chắn sẽ
hết hẳn năm 1999 , căn cứ trên ước lượng
10 980 dự trữ biết được năm 1970. Tuy nhiên
40 năm sau – năm 1970, thế giới
đã khai thác 81410 tấn vàng kim và nay
ước lượng vàng dự trữ thế giới lên đến 51 000 tấn.
Dự trữ đồng biết được năm 1970
là 280 triệu tấn. Từ năm đó, khoảng 400 triệu tấn đồng đã được sản xuất trên
hòan vũ và dự trữ đồng thế giới nay ước
lượng là 700 triệu tấn. Từ năm 1946, các dự trữ đồng mới đã được khám phá mau lẹ hơn là tiêu xài hết những dự trữ hiện hửu. Ba kim lọai
khác quan trọng nhất thế giới là nhom – aluminium , sắt và kẻm cũng có
số phận tương tự. Dù mức tiêu thụ nhom -
aluminium đã tăng thêm 16 lần kể từ
năm1950, và dù rằng sự kiện là thế giới đã xài 4 lần aluminium hơn dự trữ biết
được năm 1950, nhưng nay dự trữ aluminium có thể cung cấp đến 177 năm mức tiêu thụ hiện nay. The
Limits of Growth cũng lo ngại hết dầu lữa vào năm 1990 và khí dầu thiên nhiên vào năm 1992. Thế nhưng các tài nguyên vừa kể, không những
không cạn kiệt mà các dự trữ chúng, tính
theo số năm tiêu thụ hiện tại, ngày nay còn lớn hơn bao giờ hết kể từ năm 1970,
dù rằng tiêu thụ đã tăng gấp bội.
Những gì Câu Lạc Bộ Rome
Điểm căn bản sách The Limits of Growth có vẽ
là trực giác, ngay cả hiển nhiên: Nếu mãi mãi
nhiều người dùng nhiều hơn mãi
mãi cái ngữ tài nguyên, ngày nào đó họ sẽ
chạm trán những giới hạn lý học hành tinh. Vậy chớ tại sao các tác
giả lại sai lầm đến thế ? Tại vì họ đã bỏ qua tài nhân lọai khéo léo phát minh.
Các tác giả The Limits of Growth
đưa ra 5 thúc đẩy cho hệ thống thế giới, nhưng họ lại quên mất
một thúc đẩy quan trọng hơn hết : con người ( dân gian ) với khả năng khám phá và sáng chế. Nếu bạn
nghĩ rằng chỉ có 280 triệu
tấn đồng dưới đất, bạn sẽ nghĩ rằng bạn
sẽ không còn may mắn nữa, một khi bạn đã
đào lên hết số lượng đồng này.
Nhưng nói về “ các dự trữ biết
được” thế là quên mất đi nhiều phương cách tài nguyên
có được có thể tăng gia.
Chẳng hạn , thăm dò đã cải thiện. Mới đây vào năm 2007, Brasil tìm ra bồn dầu lữa Sugar Loaf - Cục Đường
Ăn ngòai khơi bờ biển São
Paulo, có thể chứa 40 tỉ
thùng dầu . Nhắc lại là lưu vực
Cửu Long, bồn dầu lữa lớn nhất nước nhà hiện nay, chứa 30 % tổng số tài nguyên dầu khí nước nhà, ước lượng 7- 8 tỉ tương đương thùng dầu thô ,
nghĩa là chỉ 1/5 bồn Sugar Loaf ,
Brasil. Các kỷ thuật chiết trích, khai thác dầu cũng đã cải thiện. Ngành công nghệ dầu lữa nay khoan giếng sâu
hơn dưới đất , xa ra ngòai khơi đến các
đại dương và trên xa đến Bắc Cực. Ngành khoan ngang
- horizontal drills và sử
dụng nước và hơi nước để vắt thêm dầu ở nhũng giếng cho dầu hiện hửu.
 |
| bồn dầu lữa Sugar Loaf - Cục Đường Ăn ngòai khơi bờ biển São Paulo, |
Và khí dầu diệp thạch – shale gas
nay có thể giải tỏa bằng kỷ thuật mới mẽ phân chia đứt gãy – new fracking technology,
đã giúp tăng gấp đôi tài nguyên khí dầu thiên nhiên Hoa Kỳ trong
vòng 6 năm qua. Đây là một kỷ thuật
tương tự đột khởi kỷ thuật làm nổi hóa học- chemical flotation cho khai thác những mỏ quặng đồng, trước đây cứ tưởng là vô phương- vô dụng, và cũng tương tự tiến
trình Haber- Bosch đã làm cho cố định nitrogen khả thi, sản xuất phân bón hóa học, nay giúp
nuôi sống 1/3 nhân loại.
Aluminium là một nguyên tố kim lọai
thông thường nhất Địa Cầu. Nhưng mãi gần đây, trích chiết khai thác vô
cùng khó khăn và tốn kém, khiến nó có phần đắt hơn vàng kim và bạch kim
- platinum. Nã phá Luân Đệ Tam có những thanh aluminium trưng
bày song song các châu báu vương miện Pháp và vua biếu các khách mời danh dự những nĩa và muổng ( thìa )
aluminium, trong khi các khách ít quí hơn chỉ nhận các vật dụng bằng vàng
kim. Chỉ khi có sáng chế tiến trình Hall – Heroult năm 1886, giá
aluminium mới bất ngờ rớt xuống và số
lượng alumimium to lớn xuất hiện.
Tuy
nhiên, tài khéo léo sáng chế thường chỉ
xảy ra ở những phương cách ít ngọan mục hơn, tạo ra những cải thiện từng nấc
– incremental improvements ở những phương pháp đương thời, giúp giảm bớt
phí tổn và tăng gia hiệu xuất.
Những điều vừa kể, không có nghĩa là
Trái Đất và tài nguyên Trái Đất
không phải là không hửu hạn đâu nhé !
Nhưng nó ngụ ý là số lượng tài nguyên cuối cùng có thể tạo ra nhờ tài khéo léo nhân lọai giúp đở, vượt xa
hẳn những gì tiêu thụ con người đòi
hỏi. Điều này cũng đúng cho năng lượng,
nhiều người cho rằng đã đạt đỉnh. Chẳng hạn bỏ ra ngòai phí tổn,
chính Tầng Lớp Sông Xanh
-Green River Formation miền Tây Hoa Kỳ
đã được ước lượng chứa 800 tỉ thùng
dầu diệp thạch có thể thu về ba lần
nhiều hơn dự trữ dầu chứng
minh của Saudi Arabia. Và ngay với những kỷ thuật hiện hửu, số năng
lượng tòan thể thế giới tiêu thụ ngày
nay, có thể tạo ra bằng các pannen mặt trời bao phủ chỉ có 2.6 %
diện tích sa mạc Sahara .
Lo ngại về tài nguyên không phải là mới mẽ gì. Năm 1965 , nhà kinh tế học William Stanley
Jevons viết một sách nguyền rủa than đá
dùng ở Vương Quốc Anh. Ông nhận thấy cuộc
Cách Mạng Công Nghệ không ngừng tăng
gia yêu cầu than đá, xài hết không tránh
nổi mọi dự trữ than đá nước Anh và cuối cùng sẽ làm Anh Quốc sụp đổ : “ Sẽ
không còn viễn cảnh hợp lý nào để giải tỏa từ thèm muốn
tương lai cho tác nhân chánh ( than đá ) ngành công nghệ. Năm
1908, chính Andrew Carnegie cũng than phiền: “ tôi đã bị ấn tượng nhiều năm qua
vì tiêu xài kiên cố mất hết nguồn cung cấp quặng sắt của chúng ta. Thật đáng làm chóang váng đầu
khi biết là nguồn cung cấp quặng giàu
sắt trước đây cho là phong phú không thể
tồn tại lâu hơn thế hệ đang tới, chỉ còn
quặng nghề ít sắt hơn cho đến những năm cuối cùng thế kỷ.” Lẽ dĩ nhiên , thế hệ Carnegie đã để lại đàng
sau kỷ thuật tốt đẹp hơn, cho nên ngày
nay khai thác các quặng chứa ít sắt, khó
đến nơi hơn, cũng dễ dàng, rẽ tiền hơn.
Một cách khác xem xét vấn đề tài nguyên
là quan sát gía cả các vật liệu
thô. Phe The Limits of Growth biện
cứ rằng khi các cản trở tài nguyên trở
nên khít khao hơn, giá cả chúng sẽ tăng.
Các nhà kinh tế học dòng chánh, trái lại, thường tin cậy là tài khéo léo
con người sẽ thắng cuộc và giá cả sẽ sụt đi.
Một cá cuộc giữa hai phe đã xảy ra năm 1980. Nhà kinh tế học Julian
Simon, phiền nảo vì những tuyên bố không ngừng là hành tinh sẽ xài mất hết dầu lữa, thực phẩm
và vật liệu thô, đã cống hiến cá cuộc 10
000 đô la Mỹ cho bất cứ vật liệu thô nào
các đối nghịch lựa chọn, sẽ có giá cả
trụt xuống theo thời gian. Cá cuộc Simon
được nhà sinh học Ehrlich và các nhà vật
lý học John Harte và John Holdren ( hiện nay là cố vấn khoa học cho tổng thống
Hoa Kỳ Barack Obama ) , nói rằng “ hút dẫn của tiền bạc dễ dàng là không chống
lại được” Cả ba đặt cọc trên chromium,
đồng, nickel , thiếc và tungsten và họ
lấy thời gian là 10 năm. .Khi đến hạn kỳ 10 năm, giá cả cả 5 hàng hóa này đã trụt xuống và họ đã phải chấp nhận thất bại ( dù rằng họ
vẫn tiếp tục giữ kỷ biện cứ nguyên thủy ).
Và đó không phải là một sự may mắn : giá cả các hàng hóa thương đã trụt
xuống ở thế kỷ và nữa thế kỷ trước. ( xem
hình 2 đính kèm )
Tóm lại, các tác giả The Limits of
Growth đã sai lầm lớn nhất ở thừa tố tài nguyên, sai lầm ngọan mục đó
! Các đồ thị của họ cho thấy các mức tài
nguyên khởi sự cao và trụt xuống, nhưng tình trạng lại đối nghịch hẳn: chúng
khởi sự thấp và tăng lên . Các dự trữ kẻm, đồng, bô xít ( quặng nhom chánh),
dầu lữa, và sắt thảy đều cao lên ngoạn mục. ( hình 3 ).
Nhiều hơn, nhiều hơn, nhiều hơn
Còn những thừa số khác của phân tích ra sao ? Sụp đổ to lớn của chúng cũng được tiên đóan
xảy ra sau năm 2010, cho nên có lẽ còn quá sớm
để có thể hòan tòan bóp méo. Nhưng những khuynh hướng cho đến nay, không còn tí gì hổ trợ luận đề ảm đảm – diệt vong nữa . Tăng
trưởng sản xuất công nghệ mỗi đầu người cho đến nay hơi bị
The Limits of Growth ước
tính quá đáng một tí, có lẽ vì tài
nguyên đã rẽ hơn thay vì đắt hơn và sản xuất càng ngày di chuyễn vào ngành công nghệ dịch vụ. Nhưng các tiên đóan dòng chánh cho tăng
trưởng GDP dài hạn, một kẻ ủy nhiệm có vẽ hợp lý đã là dương
tính mắt thường nhìn thấy được, tương
phản rỏ rệt những gì The Limits of Growth mong đợi. Chẳng
hạn, Ủy ban Liên Chánh phủ về Thay đổi Khí hậu, nhóm chánh duy nhất đã đặt ra
các kịch bản GDP thông báo đến năm 2010 , ước lượng là GDP mỗi đầu người tòan cầu sẽ tăng 14 lần trong thế kỷ và 24 lần ở các quốc gia chậm tiến.
Số lượng tăng dân số cũng bị ước
lượng phần nào quá đáng, chánh yếu là do tiên tiến y khoa đã giảm bớt tử xuất
mau lẹ hơn chúng ta tưởng ( dù rằng
có khủng hỏang không liệu trước HIV/AIDS ). Nhưng sác xuất tăng gia dân số đã chậm lại, kể từ
cuối thập niên 1960, khác với các tiên đóan World3, vì sinh xuất
cũng đã rơi xuống song song với phát triễn. Và tiên đóan
cho hai thừa tố cuối cùng, sản xuất nông nghiệp và ô nhiễm
còn xa vời, và điều này quan
trọng, vì lẽ chúng là những thúc
đẩy hổ trợ sụp đổ , nếu khan hiếm
tài nguyên không làm được nhiệm vụ. Tiêu thụ thực phẩm tòan cầu mỗi đầu người mong đợi sẽ tăng trên 50%
vào 4 thập niên sau 1970 , đạt
đỉnh năm 2010, rồi trụt xuống 70 %. Số
calôri có được đã thật sự tăng gia, nếu không quá đáng kỳ lạ ( chừng hơn 25 % ) , nhưng sụp đổ nguồn cung cấp thực
phẩm không thấy bóng dáng xảy ra bất cứ nơi nào và chúng ta có mọi lý do để tin tưởng là lợi lộc sẽ tiếp tục và sẽ vững bền. Thiếu
dinh dưỡng chưa tiêu tan, và con số người tuyệt đối đói khát, thật sự đã tăng
gia đôi chút ( phần lớn vì vài mùa màng
đã bị chuyễn từ thực phẩm qua sản xuất nhiên liệu sinh học, vì những lo ngại về
hâm nóng địa cầu). Nhưng 40 năm qua, phân
số dân số tòan cầu còn ăn uống thiếu dinh dưỡng
đã rơi xuống từ 35 % chỉ còn
ít hơn 16% và nay đã có thêm hơn 2
tỉ người được nuôi ăn uống đầy đủ. Không có nơi nào trên thế giới đã đụng trần nhà về sử dụng đất đai trồng trọt
được; hiện nay có 3.7 tỉ mẩu Anh ( mẩu anh - acre gần bằng ½ ha ) đang được sử dụng và 6.7 tỉ mẩu Anh là dự
trữ. Cũng như lợi lộc năng xuất ( hiệu năng ) chưa
tới tối đại. Báo cáo dài hạn Liên Hiệp Quốc về thực phẩm có được, từ năm 2006, ước lượng là
thế giới sẽ đủ khả năng nuôi sống nhiều người hơn nữa, mỗi người nhiều calôri hơn, cho đến giữa thế kỷ 21.
Về các tiên đóan ô nhiễm, The Limits of Growth vừa dễ sợ vừa mơ hồ. Tăng ô nhiễm
được giả thiết là kích động đổ sụp tòan cầu, nếu gia giảm thực phẩm hay tài nguyên chưa làm điều này
trước tiên, nhưng cách nào ô nhiễm được định nghĩa chính xác thì không rỏ rệt
gì cả. Các ô nhiễm cá nhân tỉ như DDT, chì, thủy ngân và
thuốc dich bệnh : trừ sâu bệnh, cỏ dại
- pesticides được nói tới, nhưng
cách nào chúng có thể giết một số người đáng kể lại không được cụ thể, làm khó
thử nghiệm xem tiên đóan có đúng không. Ô nhiễm không khí có thể
được xem là một kẻ ủy nhiệm tốt
cho ô nhiễm tòan thể, vì nó là kẻ sát nhân môi sinh lớn nhất ở thế kỷ thứ
20 và từ khi EPA ước tính là điều hòa của EPA đã làm ra
86-96% mọi lợi ích xã hội, từ điều hòa môi sinh tổng quát hơn . Tại các
nước chậm tiến- đang mở mang , ô nhiễm không khí ngòai trời đúng là đã tăng
thêm và giết chết nhiều hơn, có lẽ trên 650 000 người mỗi năm. Ô nhiễm trong
nhà ( vì dùng nhiên liệu dơ bẩn để nấu nướng và sưởi ấm ), giết người còn nhiều
hơn nữa, gần 2 triệu mỗi năm ( tuy
rằng con số nay có giảm chút ít).
Ngay cả ở tại các nước đã mở mang, ô nhiễm không khí ngòai trời vẫn còn
là kẻ sát nhân môi trường lớn nhất (ít
nhất là 250 000 mỗi năm ) , dù rằng các điều hòa môi trường đã giảm
số người chết đáng kinh ngạc, nữa
thế kỷ vừa qua. Ô nhiễm không khí trong
nhà ở thế giới đã mở mang hầu như không
giết ai cả. Trong khi Câu Lạc Bộ Rome đã tưởng tượng một quá khứ thần tiên không ô nhiễm, các nông dân sung sướng
và một thế giới tương lai nghẹt thở vì
hơi khói và độc tố, do công nghệ hóa chạy lồng điên cuồng, nhưng thực tế lại
khác hẳn. Thế kỷ qua, ô nhiễm không xoắn
ốc ngòai vòng kiểm sóat hay trở nên giết người hơn nữa, và hiểm nguy chếc chóc
vì không khí ô nhiễm được tiên đóan
là sẽ tiếp tục rơi xuống ( xem hình ).
Ai lưu tâm đây ?
Thế cho nên dự án The Limits of Growth sai lầm ngọan mục trong ba thúc đẩy
chánh và sai lầm khiêm tốn ở hai thúc
đẩy khác. Thế giới không mất hút hết tài nguyên, không mất tiêu hết thực phẩm, không nghẹt cổ vì ô nhiễm
và dân số thế giới , sản xuất công nghệ
đang lên cao một cách vững bền.
Vậy thì sao ? Tại sao ai đó nay
lại phải lưu tâm ? Vì phân tích dự án chìm sâu vào
ý thức dân gian và thượng lưu và giúp
tạo hình cách nào dân gian suy tư về một lọat
vấn đề chánh sách ngày nay.
Hãy lấy trường hợp tài nguyên thiên nhiên và môi trường. Hãy hỏi ai đó ngày nay xem anh ta có lưu tâm về môi trường không và
anh đã làm gì về chuyện này. Bạn sẽ nghe anh ta trả lời như sau : “lẽ dĩ
nhiên là tôi lưu tâm; tôi đã làm tái sinh”.
Phần lưu tâm rất tốt cho thay đổi tích cực – dương tính từ vài
thập niên qua. Nhưng phần tái sinh chỉ là
một cử chỉ làm an tâm, đóng góp
rất ít cho lợi lộc môi trường, ở phí tổn
đáng kể.
Tái sinh không phải là một ý kiến mới
mẽ gì. Nó có nghĩa lý cho các công ty và dân gian
đã làm tái sinh các hàng hóa qúi báu lâu ngày trước khi
dự án The Limits of Growth chào đời. Chẳng hạn, đồng đã được tái sinh theo sác xuất 45 % suốt thế kỷ vừa qua, vì nhũng lý do thuần túy
thực tiễn, không phải lý do môi trường. Tại sao sác xuất lại không cao hơn
? Tại vì
vài người dùng đồng theo những bó lớn và dễ dàng tái chế biến hơn cố
gắng làm tái sinh có giá trị, trong khi vài người khác dùng đồng phân tán theo những mảnh nhỏ khó gom góp , làm cho tái
sinh không hửu hiệu.
Ngày nay khi dân gian nhĩ tới tái sinh họ
thường nghĩ đến giấy - paper.
Điều này cũng không phải là một ý kiến mới. Rác đã là một
tài nguyên từ hàng thế kỷ rồi, với phân hạng chúng và tái chế biến tùy
theo giá cả thị trường đương thời của các lọai hàng hóa. Suốt thế kỷ vừa qua,
khỏang 30- 50 % mọi lọai giấy đã được
tái sinh, trước khi xảy ra các chiến
dịch thông tin công cộng hay duới áp lực
các kẻ chức vị. Nhưng nay, theo vết chân của những kẻ than óan như The Limits of Growth, tái sinh có khuynh
hướng được xem là nhỏ bé hơn là một vấn đề kinh tế , mà là một vấn đề cá nhân
hay đạo đức công dân. Con em học hỏi nên “ giảm thiểu, tái dụng và
tái sinh” như thể là một phần giáo dục tinh thần luân lý chánh thức. Chúng được dạy phải làm
như vậy, chúng sẽ “ cứu vớt cây
cối”. Nhưng thực tế là là những rừng cây xử lý tốt đẹp cho sản xuất
giấy như ở Phần Lan – Finland hay Thụy Điển- Sweden được liên tục
trồng lại, sản xuất không phải ít mà nhiều cây hơn. Khuyến khích nhân tạo tái sinh giấy hạ bớt
tiền thanh tóan cho những rừng này, sẽ dùng chuyễn hóa qua đất trồng trọt hay xây
dựng đô thị. Tái sinh giấy không cứu vớt các
rừng già – rừng mưa nhiệt đới, vì giấy không dùng gỗ cây rừng nhiệt đới. Tái sinh giấy cũng không giải quyết vấn đề phế thải thành phố: đốt ra
tro có thể cướp giựt lại phần lớn năng lượng từ giấy đã sử dụng, gần như không
có tí nào các vấn đề rác phế thải. Ngay
cả khi không đốt ra tro, tòan thể rác mọi thành phố Hoa Kỳ cả thế kỷ 21, có thế chứa trong một đống rác
vuông vức dài mỗi cạnh 18 dặm Anh ( gần
29 km) và cao 30m.
Tuy nhiên, cố gắng tái sinh chất liệu
tỉ như giấy và gương – glass tiêu thụ tiền của và nhân lực là những tài nguyên hiếm có, có cơ tiêu xài
cho các cố gắng khác có giá trị xã hội, tỉ như
xây cất đường xá và tuyễn nhân
viên chuyên môn bệnh viện. Cho nên khi
gía cả giấy suy thóai và giá trị
công việc lao động tăng gia đáng kể , ngày nay chúng ta nạp cống
phẩm cho
thần dị giáo của biểu tượng chủ
nghĩa môi sinh bằng cách dùng vô số giờ
để lựa chọn, tồn trữ và thu thập giấy đã dùng. Mà khi phối
hợp cùng các trợ cấp chánh phủ sản xuất ra một lọai giấy phẩm gía có phần kém hơn, hầu bảo đảm một tài
nguyên thật sự không bao giờ bị đe dọa cả.
Cái gì đúng về tái nguyên, hơn
nữa, cũng đúng cho hai thúc đẩy giả thiết làm sụp đổ khác là dân số
và ô nhiễm. Thúc cựa bằng các phân tích
như những trình bày ở The Limits
of Growth , những năm qua, rất nhiều
thì giờ và cố gắng đã chuyễn đi từ những họat động ích lợi qua những họat động đáng nghi ngờ và có
khi nguy hại nữa. Chẳng hạn, bóng ma của một dân số luôn luôn
tăng thêm, nhai gặm hết tài nguyên luôn luôn giảm bớt giúp làm dân gian hỏang
sợ, tạo ra những phản ứng khắc nghiệt tỉ
như chánh sách chỉ một con- one child
ở Trung Quốc và thiến họan – sterilizations bắt buộc ở Ấn Độ. Những hành
động này không được chứng minh và các chánh sách khác có thể giúp hành động tốt
hơn, phí tổn thấp hơn với những thành quả
ưa thích hơn. Chẳng hạn, giáo dục
tăng thêm cho đàn bà, giảm bớt nghèo khổ, và bảo đảm tăng trưởng kinh tế cao hơn, có cơ làm giảm kích thước gia đình có nhiều
lợi lộc phụ thuộc hơn.
Trong lúc đó các kịch bản ghê rỡn các chất ô nhiễm như DDT và thuốc dịch bệnh pesticides giết chết nhân
lọai, đã đưa tới những cố tâm cấm dùng
chúng và làm lan rộng tăng trưởng phong trào thực phẩm hửu cơ – organic food.
Và dù đúng khi sử dụng, những sản phẩm
nay có phí tổn - ở nồng lượng lớn DDT có
hại cho chim chóc, ngay cả những chất dịch bệnh điều hòa tốt, cũng gây ra ở Hoa
Kỳ mỗi năm 20 người chết- cũng làm ra
lợi lộc đáng kể. DDT là thuốc rẽ nhất,
một phương cách hửu hiệu nhất chống trả
bệnh sốt rét. Cấm dùng DDT ở đa số các
nước đã mở mang ( dù tự mình rất hửu lý
) đã đưa tới những áp lực từ các tổ chức không chánh phủ và các tổ chức viện trợ để cấm dùng nó khắp mọi nơi khác; những chiến dịch này nay đã được Cơ Quan Y tế Quốc tế -WHO bải
bỏ, tuồng như đã góp phần giết chết
không cần thiết nhiều triệu nhân mạng.
Ở các nước đã mở mang, thúc đẩy
đào thải các thuốc dịch bệnh đã
quên mất nhũng lợi lộc đồ sộ của chúng.
Đi vào hòan tòan hửu cơ, sẽ gia tăng phí tổn sản xuất nông nghiệp ở Hoa
Kỳ, mỗi năm hơn 100 triệu đô la Mỹ. Vì chưng trồng trọt hửu cơ hủu hiệu thấp hơn ít nhất là 16%, duy trì một sản lượng
tương đương cũ, sẽ đòi hỏi tăng thêm đất
trồng trọt 12 triệu ha, một diện tích lớn hơn diện tích trồng trọt bang California
Trả thêm hơn 100 tỉ, tăng thêm đồ sộ diện tích trồng trọt Hoa Kỳ, và giết chết hàng chục ngàn dân gian có vẽ là một lợi lộc thấp kém để né
tránh vài tá dân Hoa Kỳ chết vì thuốc dịch bệnh mỗi năm. Nhưng đó là phương cách dự án The Limits of Growth và các cố gắng
tương tự đã dạy cho thế giới suy tư , làm dân gian lo âu khinh xuất
về các vấn đề biên tế, trong khi quên bẳng các hành động biết phải trái
để giải quyết những vấn đề chánh yếu.
Làm điều phải , thực tế
Di sản đáng ngờ của sách the Limits of Growth không chỉ là
tái sinh không cần thiết giấy
hay mờ mắt với sản phẩm hửu cơ.
Tổng quát hơn sách và những sách bắt chước truyền bá những kịch bản tai họa môi sinh tệ hại nhất , khiến
việc làm chánh sách hợp đạo lý khó
khăn. Gieo rắc sợ hải tạo ra nhiều chú ý , nhưng ít khi dẫn
đến những giải pháp thông minh cho các
vấn đề thực sự, một cái gì đòi hỏi xem
xét bình tĩnh phí tỗn và lợi lộc của
nhiều lối hành động. Bằng cách bao hàm các vấn đề thế giới đối đầu quá lớn,
quá khẩn cấp chỉ có cơ giải quyết duy nhất bằng
những can thiệp và hy sinh khối lượng tức thời, trên phương diện chánh trị thường bất khả thi và như vậy không bao giờ thực hiện, gieo rắc sợ hải về môi sinh giẫm nát bàn luận
trên những can thiệp thực tế hơn,
có thể làm ra khác biệt.
Một duyệt xét nguyên thủy sâu
sắc nhất
của The Limits of Growth theo nhà kinh tế học Carl Kaysen khéo léo dùng đầu đề :
“Máy Computer In ra W.O. L.F. – Chó Sói” . Sau
khi tàn nhẫn trích ra riêng rẽ các khiếm
khuyết ở biện cứ trong sách, Kaysen lưu ý
là ngụ ngôn chú bé la làng “ chó
sói” “ cuối cùng là chó sói thật sự”, y hệt “ ở thế giới ngày nay, có những vấn đề thực sự và khó khăn theo chân
phát triễn kinh tế , như chúng ta được biết.” Thách thức phân biệt giữa các báo động giả dối và các báo động thực sự ;
thứ đến là đặt ra những cố gắng thận trọng
khi xử lý hiểm nguy.
Hãy nói đến ô nhiễm. Nhờ những
công trình như “ Silent Spring - Mùa
Xuân Im lặng ” và “ Những Giới
hạn cho Tăng trưởng- The Limits of Growth , lo âu về thuốc dịch bệnh đã chụp giựt
rất nhiều tranh cải sớm về môi
sinh và độc quyền lịch trình chánh sách EPA
trong thập niên 1970. Tiếc thay, điều này
không giải quyết vụ chó sói thực
sự là ô nhiễm không khí ngòai trời và trong nhà. Ô nhiễm không khí ngòai trời có thể giết chết chừng 135 000
dân Hoa Kỳ mỗi năm, 4 lần hơn số
người chết tai nạn giao thông . Nhưng vì không có những kẻ ủng
hộ lừng danh và ít ai ưa thích, nó là một chó sói quên bẳng, cũng như ô nhiễm trong nhà đã giết
chừng 2 triệu nhân mạng mỗi năm ở
các nước chậm tiến, đang mở mang .
. Nhưng Câu lạc Bộ Rome không chỉ làm xao
lãng chú ý thế giới. Nó đã hướng chú ý về hướng sai lầm, xác định tăng trưởng kinh tế là vấn đề cốt lõi của nhân lọai. Các chẩn đóan này chỉ thích nghi cho các cư dân giàu có, sống thỏai mái của những
quốc gia đã mở mang cao độ, đã có đủ và
dễ dàng những tiện nghi căn bản đời sống . Tương phản lại, khi một
đàn bà nghèo khổ vô vọng ở thế giới chậm
tiến không đủ sức mua thực phẩm cho gia
đình , lý do không phải là thê” giới không sản xuất thực phẩm mà là bà ta không đủ sức mua. Khi các
con bà đau ốm vì hít thở các làn khói hơi, đốt phẩn chuồng khô- dung,
giải pháp không phải là bà phải dùng phẩn khô
được chứng nhận hợp môi sinh, mà là nâng cao đời sống tiêu
chuẩn của bà, đủ để mua các nhiên liệu
sạch hơn và thuận tiện hơn. Tóm lại , nghèo khổ là sát nhân lớn nhất và tăng trửng kinh
tế là một trong những phương cách tốt
đẹp nhất để ngăn ngừa nghèo khổ. Những bệnh tật chửa được dễ dàng vẫn còn giết chết chừng 15 triệu người
mỗi năm. Cái gì sẽ cứu vớt họ là tạo
dựng những xã hội giàu có hơn cỏ thể đủ sức chửa trị, điều nghiên và ngăn ngừa
các đột phát mới.
Khi
khuyến cáo thế giới giới hạn phát triễn
để chặt đứt sụp đổ giả thiết tương lai, The
Limit of Growth dẫn dân gian đến đặt vấn đề cho giá trị đeo đuổi tăng
trưởng kinh tế . Nếu như các gợi ý của dự án
được nghe theo mấy chục năm nay, chắc sẽ không bao giờ có “ những tiến
bước của phần thế giới còn lại”, không có nữa tỉ dân Tàu, dân Ấn các nước khác tiến ra khỏi
vùng nghèo khổ chà nát thân xác, không
có cải thiện đồ sộ về y tế , tuổi
thọ,đời sống phảm giá cho hàng tỉ
người trên hành tinh này. Ngay cả
khi trường phái tổng quát suy tư
của Câu Lạc Bộ Rome may mắn đi theo
phương cách của những di tích thời thập niên 1970 , tỉ như các vòng tình huống – mood rings và đá
ưa thích- pet rocks , ảnh hưởng nó vẫn lẫn quất trong ý thức dân gian và thượng lưu, Dân
gian kich động nhiều hơn về số phận của Kyoto
Protocol hơn là số phận của Thảo luận vòng tròn Doha Round , dù cho
nới rộng thương mãi sẽ là trăm lần hay
ngàn lần tốt hơn là giới hạn
thấp bé của phát thải và làm ra
rẽ , mau lẹ , hửu hiệu hơn cho những kẻ dễ tổn thương hơn. Đã qua rồi chăng thời gian nhìn nhận là tăng trưởng kinh
tế, dù còn thiếu một từ đẹp hơn, thật sự
rất tốt và đó là cái gì thế giới cần thêm, không phải giảm đi.
( Irvine, Nam Ca Li – Hoa
Kỳ, ngày 12 tháng 7 năm 2012 )
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét