Clematis

Những giàn, dậu thân leo hoa Ông lảo, hoa Vằng tô điểm mọi bức tường hướng Nam khắp nước được không ?.

G S Tôn Thất Trình


Một tông hoa tưởng là chỉ trồng đượccó ở xứ mát lạnh, nhưng nay có đủ lòai từ vùng cao đến vùng thấp , các đảo cực Nam đất nước .

Chúng tôi đã trình bày lòai hoa ông Lảo ở Hoa Cảnh số 2 / 2003, khuyến khích trồng thử những giống hoa ông lảo mới chịu đựng khí hậu xứ nóng , nhiệt đới . Như một ông bạn nhà vườn đã nêu lên ở Hoa Cảnh là nay cũng đã trồng được Dã Yên Thảo- Petunia ở vùng thấp , đồng bằng nóng nực ( Hoa Cảnh số …. ).
Năm đó , chưa nhận được các tập I, II, III bổ sung kê khai mọi lòai cây cỏ Việt Nam của G S Phạm Hòang Hộ, nên chỉ ghi là ông Tổng Biên Tâp Nguyễn thiện Tịch nhắc đến một đóa hoa Ông lão ở công viên Bản Đôn , Tây Nguyên, gần biên giới Việt Miên . Và kể ra lòai Ông lảo Armand Clematis armandii Franch. , lá không rụng , luôn luôn xanh , nguồn gốc Trung Quốc . Không biết lòai thân leo này đã tìm thấy ở miền Bắc cao độ 100 – 2000m , hoa màu trắng hay màu hường . Cũng không biết là nước nhà kiểm kê được 18 lòai của tông Clematis, trong số khỏang 400 lòai thân leo , thân bò kiểm kê trên thế giới , đa số là thân leo ở Đông Á , Hy Mã Lạp Sơn và Bắc Châu Mỹ . Ở Việt Nam ,7 lòai lại dưới tên Vằng , một lòai tên là Ruột Gà ( Mộc thông ) Clematis chinensis Retz. hoa màu xanh lục ( ? ) tìm thấy ở Chợ Gành , Huế và một lòai không ghi tên Việt là Clematis gialiensis Serov.

Những lòai vằng tìm thấy ở miền Nam gồm có : Vằng Petelot Clematis petelotii Gạgn tìm thấy ở đảo Thổ Chu, hoa màu nâu ở mặt ngòai , mặt trong đậm hơn ; Vằng Kim cang ( cũng có tên là Ông lảo ) Clematis smilacifolia hoa rất thơm , màu trắng trắng , tìm thấy ở Quảng Bình , Phú Quốc; Vằng tán Clematis umbellifera Gagn. từ Bắc vào đến Vinh,; Dây Vằng trắng ( Sơn mục ) Clematis granulata Ohwi, hoa nhiều , trắng cũng rất thơm tìm thấy từ cực Bắc xuống đến Nha Trang; Vằng đuôi ngắn Clematis brevicaudata DC , hoa màu kem đậm hay màu vàng , ở ven rừng cao độ 900m ; Vằng mấu Clematis uncinata Chạmp,. hoa trắng ở bìa , khi khô màu đen ở miền Bắc ; Vằng luôn luôn xanh Clematis vitalba L. var . gouriana Fin. hoa màu vàng , tìm thấy ở Hà Nam Ninh, Chợ Bờ.
Các lòai có tên hoa Ông lảo , ngòai C. armandii đã kể trên là : Ông lảo leschu nault C. Leschenaultia DC. cánh hoa đầu lông vàng , tìm thấy ở Sapa ; Ông lảo Buchanan C. buchaniana DC. , hoa to , màu vàng lưu hùynh , rất thơm tìm thấy ở Cao Bằng , Lạng Sơn , Sa Pa đến Thanh Hóa ; Ông lảo ten C. cadmia Buch Ham., hoa trắng tìm thấy ở Hải Phòng ; Ông lảo hoa chụm C. fasciculifaria Franch . , lá đài màu tím lợt ( ? ) tim thấy ở Sapa ; Ông lảo lông vàng C . fulvicoma Rehd. , hoa màu lục tươi , ở vùng Trấn Ninh , biên giới Lào Việt ( ? ) ; Ông lảo Henry C. henryi Oliv . , lá đài có lông như nhung trắngở bìa , mọc trên núi đá vôi cao ở Sapa ; Ông lảo loureiro C.loureiriana DC. nhiều hoa , màu (? )ở miền Bắc ; Ông lảo lọng C. subapelta Wall. , hoa to , thơm mặt trong màu đỏ , ở vùng núi cao 900 – 1000m Lai Châu . :

Tuyễn chọn hay lai tuyễn tìm các thứ giống màu sắcrực rở hơn , hoa to nhỏ , nhiều ít ở 18 lòai Ông lảo , Vằng… nước , nhà ( lai với các giống lòai ngọai quốc , làm ra những giống đặc thù địa phương ?
Trên thế giới dân gian các xứ ôn đới , bán nhiệt đới ,thích trồng hoa Ông lảo tô điểm các bức từờng chói lọi ánh nắng . Các vườn Ca Li cũng đang khởi sự trang hòang bằng hoa Ông lảo. Và họ có thể lựa chọn hàng trăm thứ giống Ông lảo khác nhau. Màu sắc , mùa hoa Ông lảo nở cũng cống hiến rất nhiều lựa chọn ở bang Ca Li . Lựa chọn một thứ giống thích nghi là tùy sở thích ban. Nhưng có vài thừa tố ức chế thu hẹp lựa chọn này.

Trước tiên là đất vườn bạn trồng kiềm- alkaline hay acid ? May mắn thay đất Ca Li phần lớn là đất kìềm thiên nhiên . Các giống hoa ông lảo ưa thích đất kiềm. Không rỏ trên đất kiềm Cà Giang ở các tỉnh Ninh Thuận , Bình Thuận… hoa Ông lảo mọc tốt xấu ra sao ? Lẽ dĩ nhiên là nay nhiều bạn đã thông thạo , khi đất acid thì bón vôi thay đổi pH đến độ pH cây ông lảo mong muốn . Nên nhấn mạnh thêm là nếu đất vườn bạn quá nhiều sét nặng hay quá nhiều cát , bạn phải đổ cả xe rác rưới đã ủ , phân mục trộn sâu vào bồn muốn trồng Ông lảo, cây mới mọc tươi tốt.

Sau đó, bạn phải có vị trí thích nghi , có tường hướng Nam nhiều không ? Nếu có nhiều chỗ , nhiều không gian , dân Ca Li lưa chọn giống « Freda « thuộc lòai Clematis montana. Giống này có hoa, dạng hoa phong qùy ( hoa xuân- Anemone ).màu trắng , trổ màu hường khi sắp tàn , nguồn gốc Hi Mã Lạp Sơn hay Trung Quốc ; nở rộ ngày giữa mùa hè Những giống lòai montana còn có khuynh hướng phủ thêm nhiều chỗ trống bổ túc . Bạn có sống vùng nội địa – inland Ca Li, nóng nhiệt lượng mùa hè có thể nấu chín một trứng gà trên vệ đường ? Nếu quá nóng, bạn nên lựa chọn một giống Clematis hoa nhỏ hơn , vì các hoa to lớn có chiều hướng héo tàn , nhăn nheo, khi nhiệt lượng quá cao . Các giống «Etoile Violette » hay « Sweet Autumn « đáng được lựa . Một kỷ thuật tốt là trồng chung clematis với một giống hồng leo – climbing rose . Trồng chung giống hồng leo « Joseph Coat » với giống hoa tím đậm “ Superba “ Clematis x jackmanii đúng là lộng lẫy , rực rở . Lá hồng leo sẽ che lấp những mảnh vụn cành lá Clematis mọc sai lạc . Thật ra C . jackmanii là giống lai giữa C. lanuginosa , hoa trắng nguồn gốc Trung Quốc và C. viticella, nguồn gốc Nam Âu Châu và Tây Á( ? ), hoa tím hay hồng tím , chịu lạnh rất giỏi . Bạn không có từờng , không có gìàn mắt lưới , hàng rào, dậu ? Vậy hảy trồng clematis bò trườn bao phủ đất. .Còn tốt hơn nữa khi đất dốc . Trồng giống « Alba luxurians « lòai Clematis viticella . Giống Alba Luxurian có hoa dạng vòng pháo hoa - pinwheel , thâu lượm nóng nhiệt lượng và có thể dùng bao phủ che đất đồi núi.