Hoa cảnh Nam Ca li: Cây Soan, Hoa Hoàng Yến

Vui thú điền viên ( tiếp theo )
Hai lòai hoa cảnh mới, cũ Nam Ca li cho các đường phố thị trấn Việt Nam ?

G S Tôn thất Trình

1 - Cây Xoan , sầu đông sum soe cho xứ nóng ấm ?
Những loàì đích thực Xoan ( Soan ) tây , tiếng Anh là lilac, tiếng Pháp là lilas, thuộc tông Syringa , không thấy ghi ở các tài liệu Cây cỏ, Thực vật Việt Nam . Vì phần đông các giống phổ biến thơm, đẹp chỉ mọc tốt , ra hoa ở vùng 2 ( chịu đựng nhiệt độ - 50- 40 độ F ) đến vùng 8 ( nhiệt độ 10- 20 độ F, - 15 , -7 độ C ) , thang chịu lạnh của bộ Nông Nghiệp Hoa Kỳ . Những nhiệt độ này không có , ngay cả trên những đỉnh núi cao nhất nước nhà . Các giống cây Xoan thường nói đến là Xoan hoa tím lợt ( cũng thường gọi lẫn lộn là sầu đông, thầu đâu … ) tên khoa học là Melia azedarach L., tên Anh là Persian Lilac, Pride of India, White Cedar, tên Pháp là lilas du Japon ( mùi huơng Xoan tím này trước đây đã giúp Pháp dịch tên Sông Hương là Rivìère des Parfums ).

Còn Xoan “trắng “ miền Bắc , còn tên là Xoan đào, là một giống của Melia azedarach , cultivar toosedan , khác với Xoan tím là bìa lá nguyên , không có răng cưa. Tuy cả hai loài Xoan này đều là đại mộc,nhưng cây Xoan đào thường cao lớn hơn Xoan tím nhiều. Còn tên sầu đâu , (sầu đông , thầu đâu ) các nhà thực vật học lại dùng để gọi một tông khác cũng họ Xoan Meliaceae là Azadiracta . Có 2 lòai sầu đâu đã đựợc nhận diện ở Việt Nam . Loài đại mộc Azadiracta excelsa Jacobs ( hay A. integrifolia Merr., Melia excelsa Jack ) có tên là sầu đâu cao . Lọai nhỏ hơn tên mới dùng ở nước nhà là neem ( Nim ) hay Xoan nắng hạn , tên khoa học là Azadirachta indica Juss., có nhiều chất sát trùng , trị vi khuẩn… ,đã được bà Trần thị Lê Chi, kỷ sư Nông Lâm Súc và thac sĩ canh nông -Hoa Kỳ về bệnh lý thực vật học, trình bày rỏ rệt, ở sách xuất bản tại Phi Luật Tân, khi bà là chuyên viên Viện trợ Đức ở Phi. Nay Xoan trắng cũng như Xoan nắng hạn - Nim thây khá nhie6`u ơ các nhà quang các đập Dầy Tiếng, La Ngà , miền Nam .

Khi còn du học, thấy ở Pháp có cây Xoan Tây , hương thơm hơn thầu đâu sông Hương và hoa lại vàng , chứ không tím hay trắng, nên mong muốn đem Xoan Vàng về Việt Nam trồng thay thế các cây thầu đâu dọc đường tòa Khâm Sứ Huế, doc bờ sông Hương bị đốn bỏ mất hết. Tiếc thay khi cò thì giờ nghiên cứu Hoa Cảnh như giống Xoan Vàng này khi nghĩ hưu ở Hoa Kỳ thì biết giống “Primrose “ thuôc lòai Syringa vulgaris ( cũng như mọi lòai Syringa khác lai tạo ở Tây Âu , Pháp Nga , Tàu , Đại Hàn… ) lại cần nhiều lạnh để đâm hoa , mà Việt Nam không có được như ghi ở trện. Hoa càng vàng thêm nữa khi cây trưởng thành , sau 5 năm trồng. Ngay cả Ca Li, ít lạnh hơn các nước Âu Châu, màu vàng cũng ít rực rở hơn . .

Sau nhiều năm du nhập các giống Xoan Tây có ít nhu cầu lạnh - low chill lilac, ở Ca li đã có vài giống Xoan Tây ra hoa được vùng nắng ấm.

2 - Tô điểm thêm đường phố miền Nam bằng những giống muồng- điệp chuổi hoa hòang yến Nam Ca Li
Tông Cassia họ- phụ Điệp Caesalpinioideae gồm khỏang 100 lòai nhiệt đới hay bán nhiệt đới,dây leo, lùm bụi, tiểu mộc hay đại mộc khắp thế giới. Lưu ý tên Hoa Kỳ goi là Cassia , không phải tên khoa học la tinh Cassia là loại quế cinnamomum hạng phẩm giá thấp, không phải là quế tốt, phẩm giá cao Thanh Hóa hay Quảng Nam,-Quảng Ngãi . Việt Nam đếm được 25 lòai tông la tinh Cassia . Nhiều loài là đại mộc, cây cao 9- 10m , không có ở Nam Ca Li. Họ- phụ Điệp này cũng gồm nhiều lọài khác Cassia sp.như phượng vĩ đỏ - Flamboyant Delonix regia Raf., kim phượng - Ceasalpinia pulcherrima Sw, và nhất 3 lòai gỗ cứng, quí hoa vàng là Lim sét- Peltophorum pterocarpum Bạck., Lim vàng - Peltophorum dasyrrachis Kurz., Lim vàng Bắc Bộ- Peltophorum dasyrrachis var tonkinensis . Gỗ Lim rất cứng nên ca dao đã khôi hài:

Bao giờ rau diếp làm đình,
Gỗ lim ăn ghém thì mình lấy ta .

. . Một lòai đại mộc, vỏ không nứt, hoa màu trắng, gỗ cũng rất cứng màu đỏ có vằn, cho trái ăn ngon như trái là Xây , Xây lông, Lá mét- Dialium cochinchinensis Pierre,. tên Anh là velvet tamarind, tên Pháp là tamarind - prunier .

Các lòai Cassia đại mộc có hoa màu vàng là Muồng Chét - Cassia garettiana, nhưng hoa thường màu hường nên còn có tên là Bò cạp hường ; Muồng hoa đào Cassia javanica L. sub javanica , Bò cạp hường hoa trắng khi mới nở- Cassia javanica sub sp. nodosa, thường thấy ở các đường Sài Gòn , Cân Thơ …., Muồng đỏ hay Muồng tía hoa cũng vàng hoặc vành vàng - Cassia ( Senna ) timoriensis A., từ Lai Châu đến Thanh Hóa, lá non và hoa ăn được. Còn đại mộc Ô Môi- Cassia grandis L. hoa đỏ , trái đen hình trụ , nguồn gốc Trung Nam Mỹ chậu. Riêng đối với dân Nông Lâm Súc thì đại mộc thân thương lại là Muồng Xiêm , Muồng đen- Cassia ( Senna ) siamea Lamk , hoa vàng tươi hòang yến, hoa và lá non cũng ăn được, gỗ tốt, thường trồng ở các vườn trà , cà phê … làm cây che mát v.v…

Ở Nam Ca Li, các giống Cassia tuyễn chọn , nguồn gốc Inđônexia , Ấn Độ và Trung Nam Mỹ nhiệt đới. Ngọan mục nhất có lẽ là muồng “ Nước tắm Hoa Sen Vàng kim - “Golden Shower “ thuộc lòai Cassia fistula , một đại mộc có thể cao 15 m, cây trổ hoa lâu dài ; tuy đẹp như một nữ tài tử xi nê, nhưng lại ít cần chăm sóc. Khi không còn hoa, lá lại xanh đậm, láng bóng, tô điểm vùng xứ mát những bốc cháy xanh rì nhiệt đới. Cassia fistula ở nước ta cũng nguồn gốc Trung Nam Mỹ Châu, trước đây có tên là Bò cạp nướ , nhưng nay dân viên học, làm vườn hoa cảnh, thấy hoa mọc thành chùm vàng tươi nên gọi là hoa muồng hòang yến ,hoa chuổi vàng, từ hơn 10 năm nay .Thật ra thì Cassia fistula đã được du nhậpp trước đó nhiều năm vào cựu Đông Pháp, nguồn gốc Án Độ ( ? ). Tại Lào, đặc biệt vùng thủ dô Lào Viên Chang - Vientiane vào dịp lễ hội năm mới BounPi Mày ( TếtLào ) Hốt Nậm ( tết té, tát nước vào khách đi đường , hay lên tượng Phật), có tục lệ là mỗi củaa hàng, sạp, chùa chiền…. đêu treo hoa muồng hòang yến, tên Lào là hoa “ Đooc Khun “.

Nếu vườn bạn nhỏ hơn hãy tìm kiếm muồng “ Vàng kim - Golden hay Golden Wonder Senna )”, một giống của lòai Cassia splendida. Cây cao chừng 5- 6m là cùng Hoa cũng mọc đầy cây , thành chùm vàng kim , trổ bông ở Nam Ca Li vào mùa thu,thay vì mùa hè. Cassia splendida ở nước ta thấy nhiều ở Thủ Đức, là một tiểu mộc cao 6- 7m, hoa to, mọc thành chùm ở ngọn, màu vàng tươi.

Các lòai Cassia mọc mau lẹ, mau cao cũng như đâm nhiều cành ngang. Muốn làm hàng cây một thân, độc trụ, dọc các dường phố, phải xén tĩa cây thường xuyên. Cũng đừng e ngai cắt cụt cành nhiều lần, tránh cành mọc hoang lạc lối.