Vài ý niệm kỷ thuật thông thường ở ngành làm vườn có lẽ nên hiểu rỏ hơn ?
G S Tôn Thất Trình
1- Tai sao hoa cẩm tú cầu lòai lá to Hydrangea macrophylla , có nơi hoa màu hồng , có nơi hoa màu xanh ( dương ) ?
Thành quả hấp thu aluminium làm đất acidic ,cũng thay đổi được màu sắc, từ hường chuyễn qua xanh dương trên vài lòai hoa khác . Tỉ như lòai bìm bìm tam sắc hoang dã Mỹ - early morning glory, lòai Ipomoea tricolor ( Ịpomoea rubro- coerulea L., Ịpomoea violaceae) , khi mới nở màu hường , nhưng khi nở rộ, lại có màu xanh dương. Tại sao như vậy ; chưa một ai rỏ cả.
Nhưng aluminium rất độc hại cho cây cối và làm cây chếtở mức độ thay đổi được màu sắc hoa . Ngay cả cẩm tú cầu cũng không miễn nhiễm độc hại với nồng lượng aluminium quá cao . Cho nên phải theo dõi độ acid của đất đai . Lý tưởng cho cẩm tú cầu là làm sao duy trì được pH đất từ 5.0 đến 5.5 . Khi đất hơi kiềm – alkaline hay hơi acidic , sử dụng lưu hùynh – sulfur hay aluminium sulfat để làm đất acidic hơn cho cẩm tú cầu . Lưu hụỳnh làm đất acidic thêm , tăng gia hấp thu của aluminium , một kim lọai luôn luôn có mặt , trong đa số đất đai . Aluminium sulfat làm đất đai acidic thêm và cung cấp aluminium . Bạn cũng còn có thể dùng than bùn- acidic peat, hay phân bón hóa học lọai làm tăng acid , như phân muối diêm- ammonium sulfat, để tăng gia mức hấp thu aluminium . Cần tránh dùng các phân bón chứa nhiều chất lân –phosphorus, vì lân sẽ làm cho hợp chất aluminium không còn hòa tan được nữa .
Nếu bạn muốn cẩm tú cầu có hoa màu hường trên đất đai vườn bạn quá acidic , bạn hãy bón đá vôi -limestone, để độ pH gần kiềm – alkalinity, thích hợp cho cẩm tú cầu khỏang 6.5- 7.0. Muốn đá vôi nghiền nhỏ có ảnh hưởng lâu dài, đào trộn đá vôi vào đất lúc trồng cẩm tú cầu .
Lẽ dĩ nhiên màu sắc hoa là tính bẩm sinh của lòai, thứ giống hoa. Màu sắc đã được lập trình di truyền này, bị ảnh hưởng của độ acid bên trong cây cối,nhưng không liên can gì đến độ acid trong đất đai cả thảy. Thế cho nên độ pH - độ acid trong đất đai vườn bạn không giúp được gì bạn cả, trong dạng vẽ , hiện thể màu sắc đa số lọài hoa .
2- Tưới phân hóa học trên lá - foliar fertilizing
Các khí khổng – stomatạ, lổ hổng tí ti ở lá, giúp cho cây cối hấp thu carbon dioxide – CO2. cũng là những đường thông dẫn cho các hợp chất khác, phát sinh từ không khí hay nước , kể các chất dưỡng liệu cho thực vật , cho cây cối . Tuy nhiên bón phân trên lá chỉ là một giải pháp tạm thời cho một sự mất cân bằng dinh dưỡng, không giải quyết được những khiếm khuyết lớn hơn ở đất đai thiếu dinh duỡng- soil nutrient deficiency .
Dù rằng phân bón hóa học truyền thống trong đất đai , bị trực di- trôi xuống sâu, các phản ứng hóa học và họat động vi trùng ảnh hưởng , làm giảm hấp thu dưỡng liệu vào cây cối , phân bón vào đất vẫn còn là lựa chọn tốt hơn phun phân hóa học trên lá. Phân hóa học phun trên lá không du hành đến các phần còn lại của cây cối, chúng chỉ đứng lại trong lá, nhưng cây cối lại thường cần dùng chất dinh dưỡng ở nhiều mô thực vật khác nữa . ( Nhắc lại một lần nữa rằng những dưỡng liệu cây hấp thu từ rễ cây, sẽ du hành khắp mọi mô – tissues cây. Còn dưỡng liệu lấy từ phun phân hóa học trên lá, bi bẩy chận lại trong lá, cho nên không du hành đến các nơi khác của cây đươc nữa )
Phân hóa học trên lá chỉ làm giảm bớt nạn thiếu dưỡng liệu ở lá. Chúng không giải quyết vấn đề cơ bản, có thể là thiếu dưỡng liệu khắp tòan thể cây cối . Thiếu sắt – iron deficiency là một vấn đề thông thường chẳng hạn trên nhiều lọai đất đai vùng ôn đới, vì tế nguyên ( bần tố) – micronutrients này bị dính chặt trong vài lọai đất; cho nên vài lòai , thứ giống cây cối không trích được sắt khỏi đất . Vào trường hợp này, phun trên lá chelat ( chất kẹp , giữ lại ) sắt , sẽ đào thải được màu vàng lộ rỏ, liên quan đến việc thiếu thốn dưỡng liệu sắt . Nhưng một khi đã vào trong cây , sắt trở nên bất động .
Phun phân hóa học, lập đi lập lại nhiều lần trên lá, mà không hình dung là cây cối có thực sự cần dùng kim lọai tế nguyên không , sẽ rất tốn kém và có thể gây thương tích cho cây , cho các tế nguyên đến mức độ độc hại cho cây cối., hay cho các vi sinh vất khác trong đất , phụ thêm vấn nạn ô nhiễm môi sinh . Trong vườn cây ăn trái , lá được phun các gịọt kẻm – zinc chống thiếu kẽm vào mùa thu , có thể gia tăng mức độc hại trong đất về lọai nguyên tố này, có cơ gây ra nhiều ảnh hưởng y tế xấu . Cách hay nhất xử lý hóa học đất đai là khởi sự một thử nghiệm đất đai - soil test.
3- Vườn nhỏ hẹp nên trang điểm bằng cây thân leo hoa lá đẹp thẳng đứng thay vì làm dàn leo hay cây mọc ngang, rộng nhiều ( có thê tách đăng riêng rẽ bài phần 3 này, vì quá dài )
Thân leo – vines không ngưng được: bản chất chúng là cứ mọc , tăng trưởng hoài hòai, mọc lên trời xanh cao để bắt chụp ánh nắng và sự sống, tranh đua kích thước với những cây khác theo tiến trình . Thân gỗ , thân leo dây thừng như thân mây leo mọc quá dầy và mạnh mẽ đến nổi bạn có thể đánh đu trong rừng rậm : khối lượng to lớn chúng bao trùm che mất cả những cây mọc như tháp chúng dùng làm cột chống đở.
Lẽ dĩ nhiên là những thân leo vạm vỡ này không thể sử dụng trang điểm các vườn thị trấn đô thị ngày nay và trồng chúng bò lan sẽ làm bạn có một cảnh vườn rối bung , tùm lum . Thế nhưng một thân leo ở ngỏ cổng vào, trang điểm đầy hoa sặc sở hay môt khung cửa sổ chằng chịt những hoa thơm ngát , một cột nhà quấn leo đầy lá thì sao đây ? . Chúng có cơ tăng cường cảnh trí , đặc biệt ở nhà nào thiếu không gian , vườn nhỏ xíu . Khôn khéo lựa chọn thân leo thích nghi trồng đúng chỗ .
Các vựa ươm cây và các nhà họa kiểu Ca Li ( chúng tôi chưa về nước lần nào cả ,từ cuối tháng tư năm 1975, nên không biết được các thân leo, dây bò nước nhà , xin nhờ các nhà viên học , làm vườn trong nước bổ túc, tỉ như ông Thảo Nguyên ở bài Vòm Hoa Cảnh số 8/2006, trình bày hình đẹp hoa leo cổng vào nhà kiểu mới , cũ …. như tiểu mộc tĩa thành cây leo lòai Thằn lằn hoa đỏ Quassia amara, Huỳnh Anh - A la mạn đà Allamanda cathartica, hoa vàng rực rở , hoa Giấy đỏ cả góc trời, hoa Sử Quân Tử sực nức mùi hương v.v… ) báo cáo yêu cầu mỗi ngày mỗi tăng về các nhan sắc thẳng đứng , một hiện tượng xuất hiện khi vườn tượt teo lại , nhỏ bé đi, đặc biệt quanh các công đô hay các nhà còn khá lớn ngọai ô Ca Li. Khiến các gia chủ phải trồng vườn thẳng lên, không phải rộng ra bề ngang . May thay một lọạt lê thê thuộc giới hoa bò lan và chồng chéo nhau , những thân leo đúng nghĩa và các cây bò trườn , có thể tán tỉnh len lỏi vào chổ hẹp , trên trụ, trên nọc nhỏ, có sự hổ trợ hay không của các nhà vườn chuyên nghiệp.
Các thân leo đích danh , mọc thẳng đứng theo nhiều cách . Và có lợi cho bạn, khi cơ học chúng sánh được kích thước và cấu tạo các nọc, trụ chống đở , các thân quấn tỉ như các lòai đậu – beans xoắn vòng thân chúng quanh hầu như trên hết mọi thứ , ngay cả chính thân dây chúng nữa. Cây hoa ông lảo Clematis và đậu hà lan - peas nắm chặt mục tiêu nhờ các tua vòi – tendrils ( tua vòi thật ra là những thân sửa đổi hay tiểu diệp ) . Thường xuân - ivy Boston dùng những chén hút nhỏ xíu ở rễ chúng, để dính leo tường. Long cốt ( nọc trụ , xương rồng khế ) Cereus , nở đêm và thường xuân sản xuất rễ phụ dính chặc vào các mặt bằng phẳng lỳ.
Theo bà Shirley Kerins , quản lý bán cây ở Vườn Hungtington Library , Bộ Thu thập Nghệ thuật và Vườn Bách Thảo , tại thị trấn San Marino , Bất cứ cái gì “ leo -clambering “ cũng có thể huấn luyện thành thân leo, dây leo đươc cả . Biến chúng thành nô lệ , có nghĩa là cột chúng lại. Nếu chúng rơi xuống , cột chúng lên lại, cao hơn nữa .
Một trong những cây bà ưa chuộng là cây hoa xác pháo, lồng đèn-fuchsia. mọc lê thê màu trắng đỏ “ Jingle bells – Chuông Rền “ cột vào hàng dậu lưới mắt cá , bên ngòai sở làm việc . Bà nói: ngay bây giờ, chúng đầy hoa. Chúng sẽ ra ít hoa đi vào tháng bảy hay tháng tám và lại nở rộ lại vào Giáng Sinh . . Fuchsia xác pháo quấn chằng chịt với cây vòi voi trắng – white heliotrope, một cây đa niên thơm mùi va ni , cũng nhập vào cách làm vườn thẳng đứng.
Những cây leo kích thước nhỏ tốt nhất là những cây biết ngừng tăng trưởng : lọai dây leo xác định – determinate hay dây bán ( nữa ) leo – semi-vines, chỉ mọc cao dưới 5m ,những lùm bụi giản rộng , có cành uốn éo và những lòai hàng niên hay đa niên nhạy cảm tiết hàn ( lạnh ) , kích thước giới hạn , tăng trưởng chỉ một năm thôi.
Bạn có thể du nhập dây , thân leo vào vườn tượt bạn với một lô xoắn tít thân gậy hoa hồng qua một vòm cửa , hay với hoa cây phong – maple,cây hoa trà mi- hải đường Camelia sassanqua ở một hàng rào , hay cây sen cạn – Nasturtium quanh một giàn tre ba chĩa góc .
Bạn hãy làm đẹp các trụ cột hay trụ bê tông, đúng chức năng hay theo thói ngông cuồng, bằng những sắc hoa chói lọi theo muà : ở Ca Li mùa xuân là hoa tím Hardenbergia , mùa hè là màu hường nóng bỏng hoa Man Đà T rang Mandevilla , thứ giống “ Alice du Pont” đã nhắc nhở nhiều lần ở Tạp chí Hoa Cảnh, mùa thu là Cứu thảo lòai Salvia cacalifolia màu xanh dương cobalt,mùa đông là hoa đậu hà lan ngot – sweet peas .
Nhà làm vườn và họa kiểu danh tiếng Gertrude Jekyll ( 1834- 1932) , người Anh, sử dụng cây leo để làm nổi bật thêm kiến trúc và cây cối khác. Bà bó thân leo thành dòng chảy và vòng quàng cổ trên ban công. Bà đánh dẹp cây sầu đông ( kheo, núc áo ) Ca Li – California lilac Caenothus xdelilianus “ Gloire de Versailles “ ,. chùm cờ lụa bờ biển - coast silk tassel Garrya elliptica và những bụi lan rộng khác trên tường đá , phía sau các bồn viền, pha trộn nhiều lòai hoa danh vang .
Kerins cho biết: thân leo hàng niên và cá c lòai đa niên thân mềm mại trồng kiểu hàng niên, rất lý tưởng cho đất vườn nhỏ bé trong thùng , chậu . Vì chúng chết đi trước khi chúng quá lớn . quá um tùm .
Hoa Cờ Tây Ban Nha – Spanish flag , lòai Mina lobata ( một lòai hoa bìm bìm ) nguồn gốc xứ nhiệt đới, cũng nở ra những chùm hoa đỏ , vàng ,ngà kiều diễm . Gieo tháng ba ở Ca Li , cây sẽ nở hoa từ cuối hạ đến tháng12, rồi chết khi mùa đông đến. Một lựa chọn khác là hoa bìm bìm trắng ( hoa trăng – moon flower ) Ipomoea alba, hoa mở rộng cách trắng , thơm sau khi mặt trời lặn . Một điểm son phải có, cho ai thăm vườn ban đêm .
Có lẽ bạn cũng không cần có đất thổ cư cứng sửng nhờ trồng những thứ giống . lòai mọc tốt trong thùng , trong chậu. Lòai huệ leo Ngót ngèo ( huệ huy hòang , tìm thấy ở vùng đồng bằng duyên hải và vùng Đồng Tháp Việt Nam , Hoa Cảnh đã mô tả ) Gloriosa superba , giống “ Rothschildiana” trưng diện những đóa hoa rực rở mới nở đáy đỏ đầu vàng và tua vòi ở đầu ngọn mỗi lá. Giống này cần đất không úng thủy và trồng chậu rất tốt . Thân leo Chuổi tim lòai Ceropegia woodii ( lòai Di mo Ceropegia cordata hay dây leo phiến lá hình tìm , hoa lục vàng vàng , tìm thấy ở miền Nam Việt Nam ) và những thứ giống Ceropegia mọng nước- succulents hoa như cánh dù hay lồng chim , có thể cho quấn nhau thành một giàn mắt cáo trong thùng , chậu.
Trồng thân leo trên cây mộc sống không phải là một ý kiến tốt đẹp , vì chúng có thể làm tăng trưởng chết ngột ( ngạt ) và không chóng thì chầy, sẽ gây ra vắn đề cơ cấu . Nhưng có vài ngọai lệ .
Đáy lá một cây cọ cánh quạt- fan palm là những cột chống đở tốt cho các hoa quỳnh – lan xương rồng lòai Epiphyllum sp . Lòai Tweedia caerulea ( Oxypetalum caeruleum ) thân leo đa niên , lá bạc và hoa hình ngôi nsao màu xanh da trời .
Đáy lá một cây cọ cánh quạt- fan palm là những cột chống đở tốt cho các hoa quỳnh – lan xương rồng lòai Epiphyllum sp . Lòai Tweedia caerulea ( Oxypetalum caeruleum ) thân leo đa niên , lá bạc và hoa hình ngôi nsao màu xanh da trời .
Nơi nào vẽ mỹ thuật, mong muốn một thân leo không quá kích thước, bạn hãy thử những thân leo tương tự kích thước nhỏ hơn . Thay vì trồng hồng leo “ Ngày lễ Độc lập Hoa Kỳ - Four of July “ Kerins gợi ý một giống mọc yếu hơn tên là Dormund . Thay thân leo hoa kèn ỏai hương bằng Mackaya bella. Thay thân leo Hoa giấy Bougainvillea giống “ Orange King” bằng thân leo Móng Bò ( Hoa Ban ) Bauhinia galpinii ( rất nhiều lòai Móng bò Bauhinia sp. kiểm kê ở Việt Nam là thân leo , dây trườn ). Hay thay thương xuân Boston bằng dây bò, lá gân bạc Parthenocissus henryana . Ketins còn nói là nên tránh hẳn trồng vài lòai thân leo .
Chẳng hạn lòai bìm bìm hoa xanh dương đa niên – perennial blue morning glory . Thân leo này sẽ du hành qua nhà láng giềng và bạn không thể lọai bỏ nó . Hãy thay nó bằng giống bìm bìm xanh dương ít xâm lấn hơn, giống “ heaven blue “ hàng niên . Ngay cả những thân leo đáng kinh sợ, có vẽ như nhỏ bé và thuần dưỡng ở nọc trụ bán trong thùng , chậu vựa cây giống . Nhưng nọc trụ này phải lấy đi, lúc trồng thân leo . Cho chúng cơ hội , chúng có thể thắt nghẽn hay nuốt tươi một vườn tượt hay một gia cư đó . Vậy bạn phải đọc kỷ lưỡng lời khuyến cáo . Bỏ qua một bên những thân leo đã được nhìn nhận là mọc xâm chiếm , dù chúng có đẹp đi mấy nữa cũng vậy . Hảy để thân mây leo này cho Tarzan và bạn hửu Tarzan đánh đu !
Đồng thời cũng dành chỗ cho các thân leo mới mẽ và bất thường.
Dù rằng hoa và chùm trái hột lòai hoa ông lảo Clematis lasiantha mỹ miều hơn những hoa ông lảo lai, nhưng các thứ giống, lòai ông lảo mới địa phưong, mọc tốt rất ít nước và rất ít xáo động .
Thân leo ngọn lữa Mê tâycơ – Mexican Flame vine Pseudogynoxys Chenopodioides còn gọi lầm là Senecio confuses , trổ hoa màu cam trung tâm vàng, thu hút bướm. Mọc tốt ngòai trời nắng hay khi có đôi chút bóng râm ( im ) , nơ/ hoa suốt mùa hè đến mùa thu , bên trong nội địa bang Ca Li và nở suốt năm ở bờ biển .
Soan ( sầu đông ) tím lợt lùn – dwarf lilac vine Hardenbergia violacea giống “ Mini -ha – ha “ là một lùm bụi cao chưa đầy 1m rất thích hợp , trong khi giống “ Happy Wanderer “ họ hàng mọc vạm vở , lại không thích hợp tí nào .
Kerins khám phá ra một giống đậu tía Tàu mi ni ( nhỏ bé ) Chinese wisteria ( Hoa Cảnh cũng đã trình bay các loài, giống đậu tía ) “ Kofuji “ . Cái gì ở thân leo đậu tía mini này cũng bé nhỏ cả : lá rất bé nhỏ và dân Tàu nói rằng chùm hoa tím ỏai hương đậu tía này cũng rất ngắn. Bà Kerins xem đó là một báu vật , tuy rằng trồng đã 3 năm thân mini này vẫn chưa ra hoa .
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét