Cà Phê

   20 điều có lẽ bạn chưa biết  về cà phê               

  G S Tôn thất Trình

           Cách đây hơn nửa năm ,  chúng tôi đã viết :

                                          Cà phê phủ kín Di Linh (1)

                                 Hoa thơm tỏa trắng ngút ngàn Lạc Giao (2)

(1) trên con đường từ Sài Gòn lên Đà Lạt vùng  rau hoa , cây trái xứ mát, qua Di Linh đến Bảo Lộc vùng trà…

(2) Lạc Giao là  tên gọi theo tiếng Kinh của Buôn Ma Thuột theo tiếng Ê Đê-  Rha đê, Ban Mê Thuột theo tiếng M’Nông …, tỉnh lỵ tỉnh Đắc Lắc, Tây Nguyên ngày nay).  

Đầu năm 2012, báo chí loan tin là Việt Nam  đứng đầu xuất khẩu cà phê, trên Brasil  đang mất mùa cà phê ( lá ) chè Coffea arabica, trong khi Việt Nam lại được mùa cà phê vối ( trái như  nụ trà vối) Coffea canephora.  Nhắc lại là 6 tháng đầu năm 2012 , Việt Nam xuất khẩu 14 325 000 triệu bao , một bao 60Kg, 13.63 % nhiều hơn Brasil xuất khẩu.  Theo Hải Quan ( quan thuế VN ) , 6 tháng năm 2012, Việt Nam xuất khẩu 1.5 triệu tấn cà phê , trị gía 2.2 tỉ đô la Mỹ …                               

             Nay chúng tôi xin cố gắng  bổ sung đôi chút kiến thức  về Cà phê, mà nếu Việt Nam cộng tác thêm thành công với  Lào và Cam Bốt phía tây  Trường Sơn ( đặc biệt cao nguyên Boloven )  và phía tây Bình Phước, Tây Ninh… sẽ biến vùng lảnh thổ tam giác  ba quốc gia Đông Dương này  Đại Vùng phát triễn cà phê thế giới,  tăng gia mức sản xuất  để vĩnh viễn trở thành  vùng sản xuất,  xuất khẩu các lọai cà phê  xanh  hạng nhất thế gíới,  như đã xảy ra riêng cho Việt Nam  với  gạo , tiêu , hột điều …

              Sau đây là 20 điều về cà phê, có lẽ cần biết hơn chăng ?

1- Hãy quên đi năng lượng 5- giờ. Nguyên thủy kêu gọi” Hái lượm tôi đi”  có thể đến với chúng ta từ bộ lạc du mục  Galla xứ Ethiopa -Đông Phi Châu, làm ra những thanh năng lượng từ hột cà phê  và đôi khi  cùng  chất béo động vật   thiên niên thứ nhất .

   2-  Khỏang  năm 1000 sau Công Nguyên –A.D., các thương gia Ả Rập  đem về xứ những hột cà phê   Phi Châu và khởi sự   nấu sôi chúng  thành một đồ uống, họ gọi tên là qawah.  Dịch ra : “ chống lại buồn ngủ”.

   3 -  Tiến nhanh vào thập niên 1930, khi  bác sĩ Đức Max Gerson  bắt đầu đề xướng   việc thụt – enema hàng ngày để giải độc gan , kích thích chuyễn hóa và chữa trị ung thư .

     4- Gần đây , hòang tử  Charles  nước Anh, rất hoan nghênh việc thụt cà phê, và Amazon. Com bán các bộ đồ nghề tự làm lấy – DIY .

5-        Nhưng cần cảnh cáo :  Viện Ung Thư Quốc Gia ( Hoa Kỳ)  nói rằng các tuyên bố của Gerson không có chứng  minh, và hội Ung Thư Mỹ cũng cảnh báo phải thận trọng về  lâm bệnh và chết chóc ,  gây ra do trang bị  việc thụt cà phê ô nhiễm, tiêu hao các chất điện phân – electrolytes  và các màng ruột bị châm thủng.

6-        Thay vào đó hãy uống một tách cà phê.  Năm 2011, Trường Y tế Công cộng  Harvard báo cáo là sau khi đã nghiên cứu 48 000 đàn ông  trong 22 năm, ai đã uống  6 hay hơn  6 tách một ngày  thì 60%   lại ít chết vì  ung thư tuyến tiền liệt - prostate hơn

7-         Một nghiên cứu năm 2008  ở Viện Đại học  Lung tại Thụy Điển chứng minh rằng  những kẻ thích uống cà phê  thì hạ thấp được hiểm nguy  mắc ung thư vú, ít nhất là đối với đàn bà có một biến thiên tương đối thông thường gen CYP1A2 , giúp  chuyễn hóa  cả estrogen lẫn cà phê

8-         Nhưng điều làm công chúng  chú ý hơn  năm đó là kích thước tách . Nhóm Thụy Điển nói trên tìm ra được một liên hệ  giữa đàn bà có biến thiên di truyền này  đã uống tách hay hơn nữa cà phê một ngày  và có vú nhỏ bé hơn.

9-        Có lẽ  thể tích là mối lo ngại nhỏ nhất cho các ai uống cà phê. Năm 2009, các nhà tâm lý học Viện đại học Durham, Vương quốc Anh nhận xét là các sinh viên  uống 3 tách cà phê  mỗi ngày , có cơ  ba lần hơn nghe tiếng nói và kinh nghiệm  ngòai thân thể

10-     Nhạc sĩ Bach  đọc lên  tình yêu  cà phê qua một bản nhạc cantat. Nhờ lời nhạc kịch – libretto  của Christian Friedrich  Henrici ,  Cantat Kaffeekantate lần đầu tiên  trình diễn ở Leipzig, Đức Quốc, đâu đó  giữa các năm 1732 và 1735.

11-     Phần giọng nữ cao – soprano là : “ Cha ơi, đừng quá nghiêm khắc!/ Nếu tôi  không uống được/ Chén cà phê  của tôi ba lần mỗi ngày / Thế là  trong cơn đau đớn, tôi sẽ co rút lại/ Tương tự  một miếng thịt dê chiên”.

12-     Chính các dân Hoa Kỳ cũng   hát ca ngợi cà phê. Theo khảo cứu Harvard, Hoa Kỳ  tiêu xài 40 tỉ đô la Mỹ cà phê mỗi năm

13-      Thế giới tiêu thụ gần 1,6 tỉ  tách cà phê mỗi ngày

14-      Một hiện tượng tòan cầu  là ly cà phê 16 lạng  Anh– ounce Anh  Trung bình ( Medium )- Grande ở tiệm Starbuck  chứa một số lượng caffeine tương đương với 9.5 lon Coke ( côcacôla )

15-     Cần khỏang  4 700  lạng Anh  hay 37 ga lông ( một ga lông gần 4 lít ) nước,  hầu làm ra  chỉ một tách cà phê, khi bạn tính  các nhập sản ( đầu vào )  cần thiết để  trồng và chế biến thành hột cà phê 

16-     Các nhà khảo cứu   từ  Vườn Thực Vật Hòang Gia-  Royal Botanic Gardens  Luân Đôn  cảnh cáo rằng các rừng cao nguyên  ở Ethiopia và Nam Xu Đăng- South Sudan, nơi phần lớn cà phê hoang dại sinh trưởng, đang biến mất dần khi đỉnh núi bị hâm nóng lên . Đến năm 2080, những hệ thống sinh thái ẩm thấp này  sẽ tan biến. Đây là nguyên nhân đáng lo ngại, nhưng không làm cà phê chấm dứt. Những giống cà phê  thuần hóa  chúng ta dựa vào  để pha các ly cà phê lính Mỹ- joes  của chúng ta , thường đã an tòan rồi . 

17-     Trừ phi chúng bị dịch bệnh đe dọa , tỉ như bệnh rỉ lá Hemileia vastatrix cà phê chè trước đây, khiến Tích Lan phải  trồng  trà (chè ) thay trồng cà phê .  Gần 70 % cà phê chúng ta  uống ngày nay là dòng nhánh  Arabica hoang dại hay Coffea arabica, lòai cà phê  tồn trữ  đa số  các thông tin di truyền  chúng ta cần dùng, để  tái công nghệ hóa các giống trồng trọt thương mãi .  

18-      Coffea charrrieriana  tìm thấy ở xứ Ca Mê Run- Cameroon ( Phi Châu ) ( trước đây chúng tôi tưởng là ở Mã Đảo – Madagascar )  là lòai cà phê  thiên nhiên duy nhất  không có cafêin – decaffeinated coffee.

19-    Các trái- fruit  cà phê  chứa hột  đậu– beans chúng ta thương mến, là món ăn qua loa – snack  thích thú cho voi , và các  hột đậu – hột ( seed ) có thể thu họach, đã tróc võ , từ phẩn ( cứt) voi ( xem hình kèm ). Mềm mại và vị đường cháy – caramel tasting, “ cà phê cứt voi”  được biết bán ra giá 500 đô la Mỹ một cân Anh. Chúng ta đã nuôi chồn cho ăn trái cà phê rồi lấy hột tróc võ trong cứt chồn để làm “cà phê cứt chồn” cao giá, kiểu Nam Dương – Java  thời nước này còn là thuộc địa Hòa Lan.

20-      Bạn có nghĩ rằng uống cà phê làm hơi thở bạn hôi đi không? Các nhà khảo cứu năm 2009,  ở Viện đại học Tel Aviv ( thủ đô Israel – Do Thái )  tìm thấy là thêm cà phê vào một đĩa  chứa  nước miếng – saliva  ức chế, ngăn cản tăng trưởng của  một vi khuẩn – bacterium  gây nên  chứng thối mồm , hơi thở thối – halitosis . Thế cho nên bạn cứ tiếp tục,  hãy nghĩ giải lao đi uống cà phê !  

      (Phần  nào chiếu theo Rebecca Coffey, tập san Khám phá – Discover,  số tháng tư năm 2013) 

       ( Irvine, Nam Ca Li , Hoa  Kỳ , ngày 9 tháng ba năm 2013 )