Thứ Hai, 22 tháng 12, 2014

TỈNH AN GIANG

AN GIANG


A
n Giang, Long Xuyên- Châu Đốc, một phần đất Tầm Phong Long , năm 1757 thuộc đạo Châu Đốc sông Sau- Hậu Giang, vùng đất miền Tây gần như mảnh đất cuối cùng chấm dứt cuộc Nam Tiến của dân Việt, ngòai đa số dân Kinh, còn dân Việt gốc Miên –Khmer Krom đông nhất nước , dân Chăm( Chàm ) hồi giáo – Chà Châu Giang, xứ tín ngưỡng bà Chúa Xứ,  đạo Phật Thầy Tây A-Bửu Hương Kỳ Soơn, tu thực hành Tứ Ân , nguồn gốc Phật giáo Hòa Hảo, có nhiều đồi núi không cao nhưng nổi tiếng ( núi Sam , núi Cấm , Thất Sơn , núi Cô Tô ) , cảng xưa Ba Thê văn minh đô thị Ốc Eo, sớm nhất Đông Nam Á, xứ lúa gạo , nuôi cá Pangasius, nhưng cần phát triển công nghệ mạnh mẽ hơn nữa, tăng gia giao thương và hợp tác Miên- Việt… 

Thấy anh hay chữ, em hỏi thử đôi lời,
Chớ Năm Non , Bảy Núi vậy thời ở đâu ?
Năm Non ở tại xứ Đà ( Nẳng ),
Bảy Núi Châu Đốc gọi là Thất Sơn.
Đèn nào cao cho bằng đèn Châu Đốc
Dốc nào cao bằng dốc Nam Vang,
Đói no em chịu cùng chàng,
Xuống sông ra biển, lên ngàn cũng theo .
( Ca Dao miền Nam )

Giòng An Giang sông sâu sóng biếc 
Giòng An Giang cây xanh lá thắm 
Lả lướt về qua Thất Sơn 
Châu Đốc giòng sông uốn quanh 
Soi bóng Tiền Giang Cửu Long 
...

Nắng vẫn chiếu trên làn sóng nhấp nhô,Nắng vẫn chiếu trên gò má hây hây mơ màng, ngây thơ.

 (Giòng An Giang, nhạc phẩm Anh Việt Thu)


        Trong thc tế thì  An Giang còn  b sông phía Tây Nam ca dòng sông Trước ( Tin Giang ). B  phía Tây và luôn c Cù lao Tây trên sông Tin  thuc tnh Đng Tháp , còn Cù lao Giêng phía dưới thuc  An Giang,  nhưng b  phía đông Cù lao Giêng li thuc Đng Tháp. Th trn Ch Mi gn nơi hai nhánh sông Tin nhp  mt,  gn Cù Lao Tây. Hai đô th ln nht Châu Đc và Long Xuyên đu nm trên sông Hu .
  

            V trí, phân chia hành chánh ngày nay

           

        Ta đ  tnh An Giang là  10030’  vĩ tuyến Bc và 105010’ kinh tuyến Đông.  Phía  Tây Bc, An Giang  chia s 100 km biên gii vi Căm Bt thuc 3 tnh Pray Veng ( không phi là tnh kế  cn  Svay Rieng)  có th trn lch s Miên-  Vit là Ba Nam, Kang Dan và Tà Keo ( ? ).  Phía Đông, giáp tnh Đng Tháp . Phía Đông Nam giáp  TP Cn Thơ.  Phía Tây Nam giáp  tnh Kiên Giang. Din tích An Giang năm 2001 ghi là 3 406.2 km 2 ( 1 315,1 dm Anh vuông) nhưng  tài liu  năm 2010  li cho biết din tích này là 3 536.8 km2 .

Năm 1999 dân s An Giang là  1970 100 người; năm  2001 là 2099 400; năm 2004 là  2 170 100 ;  nhưng năm 2010 li  ghi ch còn  2149 500?  và năm 2011 là  2 151 000 .  Th ph là TP Long Xuyên. Châu Đc là thành ph th hai ca tnh.  Mt th trn ln là Tân Châu.

V phương din hành chánh, An Giang hin có 9 huyn là An Phú ( 2  th trn  và 12 xã nông thôn) , Châu Phú - Cái Du  (  1 th trn và 12 xã ) , Châu Thành - An Châu ( 1 th trn và 12 xã), Ch Mi ( 2 th trn và 16 xã ), Phú Tân- Ch Vàm ( 2 th trn và  16 xã ), Tân Châu - Phú Châu ( 5 phường và 9 xã ),  Thai Sơn- Núi Sp  (  3 th trn và 14 xã ), Tnh Biên- Nhà Bàng ( 3 th trn và 11 xã ), Tri Tôn  ( 2 th trn và 13 xã ). Các tc dân An Giang gm Kinh - Vit, Khmer, Chăm (Chàm ) và Hoa. Vì gn Căm Bt  nên Khmer Krom  là tc dân đông nht tnh nhà không thuc ngun gc Kinh - Vit. Kế  tiếp theo là tc dân Chăm ( còn có tên là Chà Châu Giang, không phi là  Chà Và - Java tuy  t Chà là tên rút gn ca Chà Và ) theo  đo hi giáo Sunni Islam, khá đông, tuy ít hơn dân Kinh- Vit,   thành ph Châu Đc .     

         Suôi dòng lch s


         An Giang ( và Châu Đc ) là mt trung tâm  quan trng ca nn văn minh c Eo - Phù Nam xưa cũ, cách đây mt ngàn năm,  đã biến mt mt do và sau đó nhiu vùng đt đai Phù Nam đã b mt tiu quc là Chân Lp xâm chiếm, đô h. Vì văn mình c Eo- Phù Nam  đã được đ cp nhiu các bài v tnh Long An, tnh Đng tháp … nên không nói thêm đây na .      

         Công lao mở nước Nam Tiến của công nương Ngọc Vạn lớn hơn công chúa Huyền Trân nhiều.
        Năm 1620, Chúa Si Nguyn Phúc Nguyên , nghĩ đến Đng Bng sông Cu Long,  g người con gái th nhì  Nguyn Phước Ngc Vn  cho vua Chân Lp là Chey - Chetta II tr vì t  1618 đến 1628. Năm  1623, nh s vn đng  ca Hoàng hu  Ngc Vn,  vua Chân Lp nhường li khu dinh đin vùng Mô Xòai- Bà  Ra  cho người Vit khai thác. Năm  1658, Thái hu Ngc Vn  ch cách cu cu chúa Nguyn cho  hai hòang  thân So và Ang Tan  đánh vua Chân Lp là Nc Ông  Chân ( tr vì 1642- 1659) .

Một góc trong hoàng cung vua Chân Lạp tại Nam Vang (ảnh Wiki)
Chúa Hin Nguyn Phước Tn c Phó tướng dinh Trn Biên  ( Phú Yên lúc đó ) là Tôn Tht  Yến, đem 3000 quân qua giúp, bt được Nc Ông Chân vùng Mô Xòai, đem v giam Qung Bình. Nc Ông Chân t trn năm 1659. Chúa Nguyn phong So lên là vua Chân Lp tc là Batom Reachea , tr vì 1660-1672.  Năm 1672,  vua Baton Reachea b giết. V Batom Reachea  sát hi được  k đã giết chng mình, đưa con Batom Rachea lên  ngôi là Ang Chai, s Vit gi là Nc Ông Đài . Ông Đài liên kết vi Xiêm La đưa quân phòng th Sài Côn, chng li Đi Vit. Năm 1674, Chúa Hin c Cai cơ Nguyn Dương Lâm  thuc dinh Thái Khương, đem quân đánh  chiếm Sài Côn và tiến lên Nam Vang,  Nc Ông Đài trn vào rng ri b  thuc quyn giết chết.  Ang Tang cũng t trn, trao quyn li cho con là Ang Non, tc là Nc  Ông Nn, đóng quân Oudong-Long Úc .   Em Nc Ông Đài là  Ang Saur, s Vit gi là Nc Ông Thu,  đui Nc Ông Nn xung Sài Côn. Chúa Hin  nhn Nc Ông Thu làm chánh quc vương đóng Oudong và lp Nc Ông Nn làm đ nh quc vương, đóng Sài Côn.
     

      Thành lập chánh thức tỉnh An Giang năm 1832


       Năm 1698,  chúa Minh Nguyn Phước Chu c  Nguyn hu Cnh (hay Kính) kinh lược đt Chân Lp. Nguyn hu Cnh ly đt Đng Nai  đt thành huyn Phước Long lp dinh Trn Biên ( nay là  Biên Hòa ), ly đt Sài Côn đt thành huyn  Tân Bình lp dinh Phiên Trn ( Gia Đnh ngày nay ). Năm  1735, tng binh  đt Hà Tiên là Mc Cu thn phc Đi Vit năm 1708, t trn.  Chúa Minh phong cho  con là Mc Thiên T ( Tích)  thay cha làm  đô đc trn Hà Tiên. Năm  1744, Chúa Võ Nguyn Phước  Khóat,  cm quyn  t 1738 đến 1765,  chính thc xưng vương hiu,  chia X Đàng Trong ra làm 12 dinh, có 3 dinh thuc đt Chiêm Thành cũ là dinh Phú Yên, dinh Bình Khương ( Khang ) và  dinh Bình Thun  và  3 dinh thuc đt “ Chân Lp cũ”  là dinh Trn Biên, dinh Phiên Trn và dinh Long H .    


Năm 1757,  vua Chân Lp là Nc Tôn  dâng đt Tm Phong Long ( nay là tnh An Giang và hai huyn Tm Đôn và Xuy Lp tnh Vĩnh Long ). Chúa chia đt này thành 3 đo: đo  Đông khu   Sa Đéc, đo Tân Châu   Tin Giang và  đo Châu Đc đo Hu Giang. Theo Lâm văn Bé( Dòng Vit 2005 ) đến năm 1768,  cuc Nam Tiến  ca dân Vit Nam  coi như chm dt. Lnh th Nam Kỳ lúc này chia thành 3 tnh : Đng Nai ( bao gm  các tnh min Đông )  Sài Gòn (  bao gm  các vùng đt  t sông Sài Gòn đến ca Cn Gi ) và Long H ( bao gm các vùng đt min Tây ). Theo Phan Khoang (  Vit s X Đàng Trong- Quyn H ), năm 1769, vua Tiêm ( Xiêm La -  Thái Lan ngày nay ) Trnh Quc Anh  t chc mt  cuc chinh pht ln  đ dit hai con vua  cũ, đánh chiếm Tô Châu và Hà Tiên, đui Thiên T và các con  chy xung Kiên Giang - Rch Giá, Trn Giang- Cn Thơ. Lưu th Long H Tng phước Hp đem binh thuyn ti cu, kéo thng ti sông Châu Đc  chng c. Năm  1772,  Chưởng cơ Nguyn cu Đàm ( con Nguyn cu Vân ), khâm sai chánh thng xut và Trn phước Thành tham tán quân v,  đem 10 000 quân thy b hai dinh Bình Khương và Bình Thun  và 30 chiến thuyn vào Gia Đnh đánh Chân Lp. Tháng 6  năm 1772, Tng phước Hp tiến đóng gi Châu Đc. Nguyn khoa Thuyên đem 3000 quân và 50 thuyn đánh Tiêm, nhưng  thua phi rút v Kiên Giang;  sau đó  tiến lên Nam Vang  phá được quân Tiêm, vua Tiêm và Nc Nn  đu b chy. Quân Vit thu phc các ph Nam Vang, La Bích  và Nc  Tôn tr v nước. Năm 1775, Nc Tôn nhường ngôi cho Ang Non II, tc Nc Vinh,  tr vì  1775 - 1779. Nc Vinh không ưa  người Vit và  thân Tiêm. Sau khi quân Tây Sơn ni dy, quân nhà Nguyn Phước Gia Đnh yêu cu Nc Vinh giúp đ , nhưng Nc Vinh t chi, và cũng không np cng na. Năm 1776, chúa Du Tông Nguyn Phước Thun  sai Nguyn Phước Ánh đem quân đánh.  Nc Vinh biết nên đem quân chiếm M Tho và Vĩnh Long, nhưng không gi được lâu. T năm 1780, Đi Vit đã kim sóat gn như hòan tòan 6 tnh Nam Kỳ ngày nay. Năm 1832,  Vua Minh Mng đi tên trn thi vua Gia Long và lp 6 tnh  (Nam  Kỳ Lc  tnh ) thay cho 5 trn thi vua cha; trong s 6 tnh này có tnh An Giang.

Vào thế k th 19, nước Căm Bt tiếp tc là nơi hai quc gia Vit Nam và Tiêm La tranh dành nh hưởng, can thip vào ni tình Chân Lp. Triu đình  Chân Lp  chia ra làm 2  phe phái  đi th : mt phe thân Vit- Nguyn và mt phe thân Xiêm- Chakri .  Dù vua  Chân Lp năm 1806, có  gi  triu cng sang c  hai th đô  Vng Các - Bangkok và Huế đi na, vua cũng không đem li hòa bình lâu dài  cho x s ông . Tranh chp gia  vua và các anh em  vua,  khiến năm 1813, c Tiêm ln Vit đu gi quân đến Cam Bt. Tiêm La  chiếm các tnh Tonlé Repou,  Stung Chen và  Mlu Prey.  Đi Vit khi  đt Nc Ông Chân lên  ngôi li đòi quyn chánh thc bo h Chân Lp.  Năm 1833 , quân Tiêm tn công Vit Nam trên 5  chiến tuyến Lào và Cambt . Khi b đy lui , bo h  Cam Bt biến thành  xâm chiếm . Năm 1834, vua Minh mng  biến Căm Bt thành “ Trn Tây Thành” , chia ra làm 32 huyn  và thi hành mt chánh sách đng hóa trit đ .   Chánh sách gây ra nhiu óan hn  nên dân Miên ni lan khp nơi , đc  bit do hòan thân  Nac  Ông Duang - Nc Ông Dương lnh đo,   có Xiêm La ng h sau lưng .  Vua Thiu Tr năm  1841 , phi ra lnh rút quân . Nhưng ri Xiêm La li  khai thác Căm Bt , khiến Căm Bt phi cu cu Vit  Nam.  Căm Bt thành  chư hu ca c hai nước Xiêm La và Vit Nam.   Tình trng này kéo dài mãi  cho nên năm 1863, sau khi Pháp đã chiếm Sài Gòn . thành lp nn bo h Căm Bt.   Tha hip này do vua Norodom  cha  vua Sihanouk ký ngày 11 tháng 8 năm 1863, li không đ cp gì đến biên gii Vit- Miên,  dù rng chính nó  là nguyên nhân vua Norodom xin Pháp bo h . Theo nhà  kho c hc Pháp  Franois Maspero ( tài liu s 8, năm 1975 ),  chánh quyn thuc đa Nam Kỳ đã đnh ranh gii hai nước mt cách đc đóan, không hi gì  hai nước này gì c. Chng hn biên gii gia Miên và Xiêm La  thay đi , tùy thuc thi kỳ và lc lượng quân s gia Pháp và Tiêm . Trong phiên bàn ci ngày  9 tháng 3 năm 1949 ti Quc Hi Liên Hip Pháp -  Union francaise , phái đòan Căm Bt t ra chia r nhau, và vic Căm Bt đòi li các tnh Hà Tiên, Châu Đc, Long Xuyên và mt phn các tnh Rch Giá, Sa Đéc,Tân An,Tây Ninh , đo Phú Quc, bo v các thiu s Khmer, s dng cng Sài Gòn và quc tế hóa sông Mê Kong,  theo bà  Marie -Alexandrine Martin ( Le mal Cambodgien, 1989 ), không được my ai ng h , ngai tr vài dân biu đng xã hi Pháp. Năm 1953, khi Căm Bt dành li quyn đc lp nước nhà,  cũng không đòi hi thêm gì hơn được, phi theo các  đường ranh gii đã v ra t năm 1870 đến năm 1914. Tháng 8 năm 1959, vua Norodom Sihanouk  đến Sài Gòn đ ngh vi tng thng Đ  Nht Cng Hòa  chu bi b  “ quyn hn lch s -  droits historiques” đòi  li các tnh min Đông và  min Tây, nếu Vit Nam chu  công nhn nhn các ranh gii hai nước . Nhưng tng thng Dim li phn đ nghranh gii Sihanouk đưa ra và Sihanouk không chu. Vào đu thp niên 1960, quân đi Cng Hòa min Nam thi hành “ quyn đui theo-  droit de suite”  quân Gii Phóng min Nam FNL  và quân Bc Vit, đc bit  “vùng M Vt- Bec de canard, Viêt Nam li gi là M Vt”  tnh Tây Ninh, năm 1870  thng đc Nam Kỳ đã đ ngh nhp vào lnh th Vit Nam. Tuy nhiên, c Vit Nam Dân ch Cng hòa min Bc ln FNL, đu nhìn nhn các ranh gii thuc đa hay ranh gii “ hin hu -actuelles “. Nhưng Đường mòn H Chí Minh dùng ch người và vt dng đánh  Cng Hòa Min Nam, đng thi cũng là căn c trú n, bnh vin, kho d tr lương thc võ khí, các trung tâm hun luyn, trên đt Căm Bt  gn các tnh biên gii Vit Nam  Cng Hòa, nên nhìn nhn  không có giá tr tí nào c.  Min Tây Bc Cam Bt thuc các tnh  Stung treng, Ratanakiri, Mondulkiri thc tế do các Cng Sn Vit Nam và  đng minh lúc đó là Khmer Đ kim sóat.  Sau năm 1972  và đến năm 1975,  mt s Khmer Đ, tinh thn quc gia qúa khích, bt giết hay đui cư dân Vit Nam khi  vùng này.  Sau khi Pol Pot thng chánh ph Lon Nol, năm 1975,  Bc Vit  vn c tâm xâm nhp  các tnh biên gii Miên - Vit, nhưng b chng đi khó khăn ln. Riêng v tnh An Giang, phi k đến v  Khmer Đ tàn sát dân làng Ba Chúc. Theo Wikipedia -  tháng giêng 2014 ( “ chronologie Cambodge de1960 à 1990”- Khmercanada.site.voilà.,  ngày 02 tháng 6 năm 2013 ), khi Khmer Đ khi s đt kích vào các tnh t Tây Ninh  xung đến Hà Tiên và các đo Bin Tây , ngày 15 tháng tư năm 1975, Ba Chúc là mt làng  nh an lành, có 3500 người. Trong 2 tun l, kết thúc ngày 30 tháng tư năm 1978, Khmer Đ giết chết hết nhng ai th được, cht tay chân tr em và cht người ln ra làm nhiu khúc . Khi  Khmer Đ rút lui, làng Ba Chúc ch còn 2 người sng sót . ...           

     Đa hình, đa danh tnh An Giang


   Đa hình An Giang thuc ĐBSCL gm  phn ln là  đt thp khó thóat nuc, cao đ trung bình 4- 10m .  Vùng  núi thp là By Núi - Tht Sơn thuc hai huyn  Tri Tôn và Tnh Biên và núi Sam . Núi cao nht By Núi -Tht Sơn  là núi Cm, cao  710m cũng là  núi rng ln nht  gn làng An Ho  huyn Tnh Biên.  

      Núi Sam,  cao gn 1000m ( ? ) có tài liu ghi ch cao  241m ( ? )  và rng 280 ha  xã Vĩnh Tế , th xã Châu Đc,  cách trung tâm th xã 5km .  Tên gi là Sam vì nhìn t xa  trông núi ta mt con cua ln hình rau sam  đen -  Black Portulaca King Crab, dán vào ngay chính gia mt cánh đng bao la xanh ngt.  Mt truyn thuyết khác  thì đây là mt hòn đo gia bin có nhiu cây rau  sam mc  nên đo có tên là  Hòn Lnh Sơn hay Hòn Sam.  Đường lên đnh núi, cây ci mc xanh tt các sườn núi.   Du khách có th đi b hay thuê xe tc xi ch lên núi. T đnh núi có th   nhìn thy th xã Châu Đc, mt bc tranh v nhà cao ráo, xây ct dc theo kênh đào thun khiết và thơ mng .  Nhưng ni tiếng hơn hết  là núi có Miu Bà chúa X , chùa Tây An và lăng Thai Ngc Hu.  

Miu bà Chúa X  là mt ngôi miếu rng, ván  gch, lp ngói, nơi chánh đin có pho tượng Bà rt to , sơn phết rc r. Tượng kiến trúc theo các nhà tc tượng Bà La Môn, khang trước thi Đế Thiên Đế Thích - Angkor Vat. Hai bên bàn th có 2 câu đi nói lên s linh ng ca bà :

                  “ Cầu tất  ứng, thành tất linh, mộng trung chỉ thị,      
                    Xiêm khả kính, Thanh khả mộ, ý ngọai nan lường”   


   Núi Cm là  mt trong By Núi - Tht Sơn. By núi là Núi Két - Anh Vũ Sơn,  Núi Giày 5 giếng - Ngũ H Sơn, Núi Gm hay Núi Cm - Thiên Cm Sơn, Núi Tượng -  Liên Hoa Sơn, Núi  Nước gn Núi Tượng  - Thy Đài Sơn, Núi Dài -  Nga Long Sơn  và Núi Tôi - Phng Hòang Sơn. Năm Non là  5 cái chm cao( còn có tên là V ) cu Núi Cm là V Bò Hong , V Đu , V Bà ,  V Ông Bướm và V Thiên Tuế. Tht Sơn nm trong tam giác  Tnh Biên - Nhà Bàng - Tri Tôn,  choán mt khu vc dài 30 km, b ngang  17 km, 1/7  din tích Châu Đc,  là mt pháo đài vô cùng kiên c bên cnh  Kampuchia  và Thái Lan, nơi trú n - mt khu   nhng anh hùng chng Pháp cui thế k  th 19  sang đu thế k th 20  và là cái nôi  ca Pht Giáo min Nam - Bu Sơn Kỳ Hương . Truyn thuyết th nht là Núi Cm có nhiu  thú bt mi rt nguy him nên cm người lai vãng.  Truyn thuyết th hai là Chúa Nguyn Phước Ánh  trn núp Tây Sơn truy n ráo riết vùng núi này,  cho nên vì lý do an tòan cm mi người đến gn núi . Trên cao nguyên rng ca Núi Cm , nhng  thng cnh  ni tiếng là   dòng nước sông Thanh Long an bình, Đng Thy Liêm bí n,  V Bch tượng  ( Hòn đá ln hình Con voi Trng ) và chùa cũ Vân Linh .

   Mt thng cnh khác  ca An Giang là khu rng tràm Trà Sư,   xã Vân Giao  th trn Tnh Biên. Thi gian thích hp nht viếng thăm  lai rng đc thù ca ĐBSCL  này là t tháng 9 đến tháng 10. Lúc đó, nước trong rng tràm cao 3- 4 m , ngp c mi đường mòn và mt nước  ph tràn đy 2  lai bèo nh nht là  bèo phn Wolffia, lòai Wolffia Arrhiza   xoan tròn, lc đm  và lòai Wolffia globosa, tròn dài, lc trong nhiu quc gia trng đ ăn. Tông Wolffia thuc h thc vt   bèo cám - Lemnaceae.  Đến khu rng tràm Trà Sư bng hai cách : hoc lái xe mô tô trên đường kinh hay chèo thuyn “  V lái” còn có th  nhìn  thy hoa điên đin  vàng Sesbania sesban mt trong s 8 lòai Sesbania sp. hin din nước nhà ( lòai dân Vit th thành  biết nhiu nht  là So đa Sesbania grandiflora , hoa trng  )...      

    Núi Cô Tô, cao  614m gn th trn Tri Tôn nht, theo mt  truyn thuyết khi mi lp thiên lp đa, Tri Đt còn tăm ti,  mt  Lão Tiên t Núi Cm và  Núi Giày  mang nhng tng đá xếp chng cht nhau  cho đến rng đông  thì xây xong Núi Cô Tô. Mt truyn thuyết khác li cho hình dáng núi ging mt  tô ( chén, bát ) úp , nên mi có tên là Tô. Trên núi, có  mt  nơi ni danh tên gi là SânTiên, theo truyn thuyết  là du chân Đc Pht T . Đường lên núi đp đ này, có nhng góc che lp nhng căn nhà lp lá ,  thang gió thi mùa hương  lúa go . Cô Tô đp  nht  đêm sáng trăng.  Lúc đó mi phiến lá  trông ta mi lá bc  gn  vào,  dc theo  các dòng sui Ô Thum , Ô Thoa , h Ô Soài So (? ).

Cổ vật tượng trưng văn hóa Ốc Eo 
     Di tích c Eo,  dưới chân núi Ba Thê,  do nhà kho c  Pháp Malleret khai qut hi thp niên 1940, phía Nam Núi Sp - Thoi Sơn,  trước đây thuc Kiên Giang, nhưng nay thuc An  

Giang (như đi Tc Dp, phía Đông Nam Tri Tôn  ghi là thuc An Giang, nay thuc Kiên Giang ? ), cách Bin Tây hơn 30 km,  xưa kia có th là mt đô th va là thương cng ( đã buôn bán vi Đế Quc La Mã)  ca mt nn văn minh   vương quc Phù Nam  tri rng  c vùng Đng Nai - Cu Long qua tn Kamphuchia phn đt Xiêm Lào,  thi gian t thế k th I đến thế k th VII  ca thiên niên k th nht.




Văn minh đô th - thương cng c Eo Ba Thê An Giang, có th xem là tiêu biu  cho mt quc gia c xưa, hình thành sm nht Đông Nam Á   …

    

Danh nhân An Giang


       Ngoài công đu m cõi ca Công nương Ngc Vn; kế tiếp là L Thành Hu  Nguyn hu Cnh ( Kính ), tuyên b ch quyn  pháp lý Vit Nam các tnh Min Đông và min Tây, làm thng binh tiến tn Nam Vang và nhim bnh  nng khi ngng quân ti Cù Lao Tiêu Mc   - Cn Cái Sao, Ch Mi - Long Xuyên ( sau đó đi tên là Cù lao ông Chưởng -chưởng cơ thng xut; thng binh Trn Đi Đnh con ca tướng Long Môn Trn Thượng Xuyên năm 1731, đánh chiếm Bà Nam,  khi  người Lào Sà Tt và quân Chân Lp tràn xung Gia Đnh  tàn sát ngui Vit;  Mc thiên T ( Tích )  m mang đt Tm Phong Long, sau khi Nc Tôn dâng đt này và Chúa Võ thiết lp đo  Tân Châu và  đo Châu Đc; Thai Ngc Hu  và v là Châu th Tế  đc thúc đào hai đào kinh ln công đu bo v, m mang vùng t giác Long Xuyên, tưởng cũng không nên quên Qun Cơ Trn Văn Thành   ( 187 67 - 1873  )  rút quân v Láng Linh   chng gi vùng  An Giang Châu Đc, như Qun cơ Nguyn Trung Trc chng gi Rch Giá, Phú Quc . ...

   Trên phương din chánh tr là :
-Nguyn Ngc Thơ người th xã Long Xuyên, t năm 1957 đến tháng 11 năm 1963 là Phó Tng thng Đ Nht Cng Hòa; các năm 1945 - 54 ( ? ) là tnh trưởng Long Xuyên,  chuyên viên c vn cho tòan quyn Decoux phát trin kinh tế cho Min Nam ( như Đòan Thêm lúc đó là chuyên viên c vn cho Decoux phát trin kinh tế min Bc)  và có mt thi gian ngn làm th tướng chánh ph cho  chánh quyn  tướng lãnh đo đo chánh năm 1963 Dương Văn Minh  
-Tôn Đc Thng, quê M Hòa Hưng - Long Xuyên , trước tháng tư năm 1975 là ch tch ( Tng Thng ) Vit Nam Dân ch Cng Hòa min Bc  và sau ngày 30 tháng 4 năm 1975 là ch tch - tng thng đu tiên ca Vit  Nam Thng nht- Vit Nam  Cng hòa Xã hi- Socialist Republic of Vit Nam .   

    V  văn hóa, văn chương ngh thut…,   có l nên k ra vài  nhân vt sau đây:
    -   Nhà văn Nguyn Chánh St (  1869 - 1947 ) sinh Tân Châu - Châu Đc, tác gi 10 cun tiu thuyết  lý tưởng, trinh thám, nghĩa hip. Ph biến nht là tp Nghĩa Hip Kỳ  Duyên ( 1919 - 1920 )
    -   Nguyn Trng Quyn bút danh là  Mc  Quán sanh năm  1876  ti làng Thnh Hòa , huyn Tht Nt ,tnh Long Xuyên cũ ( nay thuc tnh Cn Thơ ?)  trút hơi th cui cùng ti nhà thương Châu Đc năm 1953. Là  san gi, trong 50 năm ,sáng tác  được  85 v tung  ci lương được nhiu đòan hát s dng như  Phng Nghi Đình, Mnh L Quân tht hài,  San Hu, Tây Sương Ký, Tái  Sanh Duyên , Vn Huê Lu… và  3 truyn thơ . Mc Quán  s dng li ước l và tượng trưng ca Hát Bi, rút kinh nghim ca lai hát tiu và li hát ca Hý Khúc thi Nhà Nguyên ( Mông C ), biến chế thành mt li hát tung Tàu cho  các ngh sĩ Vit Nam  như Phùng Há, Năm Ph, Năm Châu, By Nhiêu, Tư Thi … ( Nguyn Phương - 2006 ).
     - Nguyn Hiến Lê  ( 1912- 1984 ), sinh  Hà Ni , viết văn  ti Sài Gòn, nhưng sau 1945  li dy hc lâu ngày Long Xuyên, v th hai là  Yên th Thip người Long Xuyên, cho nên khi chết, ct tro tàn  ct gi Long Xuyên , trước khi di di v Sài Gòn . Sách liên quan  đến An Giang nht là By ngày trong Đng Tháp Mười,  xut bn năm 1954.
       - Vương  Trung Hiếu,  sinh năm 1959 Long Xuyên,  năm 2011 còn sinh sng ti Bangkok Thái Lan. Bt đu tp viết văn năm  1987. Các tp truyn ph thông ca ông là Tình Khúc  Hng ( 1991 ), Ngày chúng ta quen nhau ( cũng năm 1991 ),  Hương Quỳnh (1992),  Đu Tóc Ri ( 1993).
Các thi nhân , văn sĩ ha sĩ khác  là nhà văn Nguyn Quang Sáng ( Ch Mi ), nhà  văn Anh Đc ( Châu Thành ), nhà văn Trnh Bu Hòai ( Châu Đc ), nhà thơ  Vin Phương ( Tân Châu ), ha  sĩ hài hước Chóe ( Ch Mi )...  
      V phía ca sĩ  đáng k nht sinh quán An Phú - Long Xuyên (năm 1945 ?) là ca sĩ ci lương  ging ngt ngào Bch Tuyết . Năm  1961  đã ni danh vi bài ca “ Lá Thm Ch Hng”  và đã  được xem là “ Ci Lương Chi Bo”. Năm 1963,  đat  gia thưởng Thanh Tâm.  Bch Tuyết đã hát  400 bài ca ci lương,  trong đó nên nhc thêm các bài “ Kiếp Chng Chung”   “ Tiếng Hát Mường Then” (ca Út Trà Ôn ). Bch Tuyết đã đi trình din hc thêm Vương Quc Anh , Bulgaria … và là người đc nht đu bng Tiến sĩ Ngh Thut nước nhà  v ca hát ci lương. Các ngh sĩ khác , ngun  gc An Giang,  là ca sĩ Đc Tun, ca sĩ Phương Trinh, ca sĩ Đông Đào ( Phú Tân ) và các nhc sĩ  Hòang Hip ( Ch Mi ), Song Ngc ( Long Xuyên).   
      …

Sơ lược  vài  đô th - th trn An Giang : Long Xuyên,  Châu Đc,  Châu Thành, Tân Châu  

             Long Xuyên là th ph tnh An Giang, cách Hà Ni v phía Nam  1950 km, cách Sài Gòn - TP HCM 189 km, cách biên gii Cam Bt 45 km . Chia ra làm 11 phường  và 2 xã nông thôn. Dân s Long Xuyên năm 2013  trên 368 376 người, và din tích ch có130 km2. Long Xuyên là thành ph phát đt nht min Tây Nam Vit Nam, ngay sau TP Cn Thơ. Đc đim th nht Long Xuyên là Vin Đi hc An Giang và Trường Đi hc Sư Phm đào to giáo viên. Vin Đi hc An Giang đng hàng th nhì ĐBSCL, ch sau Vin Đi hc Cn Thơ, hin có  8000 sinh viên.

Thư Viện Điện Tử Đại Học An Giang

Khi s là Trường Sư Phm, được công nhn là Viên Đi hc t năm 2000 .  Vin hin có  các khoa Giáo dc, Nông nghip, Kinh tế hc,  K thut Thông tin - IT và   Ch Nghĩa Marx - Lê Ninh.  Long Xuyên có 3 trường trung hc chánh yếu : các trường Thai Ngc Hu, Bình Khánh và Long Xuyên. Trường Thai Ngc Hu  nguyên là trường Trung hc Long Xuyên,  nay có 2000 hc sinh, chuyên khoa  v các môn Anh văn, Tóan, Hóa hc, Vt lý , Văn chương và Sinh hc.  Long Xuyên là trung tâm ca Pht Giáo Hòa Ho. Nhưng cũng có nhiu nhà th Thiên chúa Cơ Đc. Ngòai ra, còn nhiu dân  Long Xuyên theo các phái Pht giáo hay tôn giáo khác .  Dân đa phương thường  đi siêu th ngày th by và ngày ch nht. Ngày sinh ca cu ch tch Tôn Đc Thng  được t chc  hàng năm   M Hòa Hưng ( Đo H, Cp - Tiger Island ).  Các món ăn ngon gm các món  tiêu chun Vit Nam thường l hay vài biến đi các món đc bit An Giang, như các món cá ba sa, mm thái và da Tht Nt.  Mi năm  du khách đi ngang qua Long Xuyên trên đường đi Châu Đc là nơi dng chân chánh viếng thăm Căm Bt, nhưng ít khi ngh đêm  ti Long Xuyên…   

   Châu Đc là mt th xã tnh An Giang ngày nay, nm trên nhánh Sông Hu ( Sông Sau ) và kinh Vĩnh Tế, cách  TP HCM- Sài Gòn  250 km v phía Tây. T Sài Gòn đến Châu Đc cn 6 gi đng h xe buýt .  Chia ra làm 4 phường và 3 xã . Dân s năm  2013 là 157 298 người, chưa bng phân na Long Xuyên, trên din tích  105.29 km2 , có phn nh hơn th xã tnh l Long Xuyên đôi chút.  V lch s, Châu Đc nguyên là lnh th Vương Quc Phù Nam, nhp vào nước nhà cách đây chng 300 năm.  Nm gn Núi Sam, nơi th phng bà Chúa X, mi năm vào tháng tư âm lch. Ba tc dân Vit, Chăm ( Chàm - Chiêm Thành ) và Khmer Krom  sinh sng hòa thun cùng nhau . Có l nên nhân tin nói r thêm tc dân Chàm  Châu Đc,  vì đã đ cp phn nào khi nói đến  tc dân chàm bài Ninh Thun - Phan Rang. Theo  g. s.  Nguyn Thành Liêm ( Châu Đc, tháng giêng 2006 ) , tòan tnh Châu Đc cũ  có 7 thôn p cũ người Chăm : Koh Ta Boong ( Pháp âm là  Kotampong ), Hà Bao, Vĩnh Trường, Phum Sòai, Khánh An, Khánh Bình và Châu Giang .

Chợ Châu Dốc ở phường Châu Phú A

Người Vit min Nam gi h là  Chà Và hay Chà Châu Giang. Tht ra h là người Chàm  gc min Trung. Vì trn tránh  chiến tranh, h đã sang sinh sng Cam Bt.  Năm 1755, Nguyn Cư Trinh chiêu d h v vùng Tây Ninh , Hng Ng  và Châu Giang - Châu Đc.  Năm 1832 , mt s người Chăm  Phan Rang - Phan Rí theo Lê văn Khôi chng li triu đình Huế. Tht bi, mt s b trn qua Căm Bt, mt s rút lên Tây Nguyên, mt s đến nương ng cùng đng bào Chàm Châu Đc. Thy h giao thip vi  Mã Lai, sang hc đo Pattani, lm tưởng h là người Mã Lai, mi gi h là Chà Và  ( Java ) hay Chà Châu Giang.   

      Ba tôn giáo chánh  Châu Đc là Pht Giáo Đi Tha-Mahayana Buddhism  ( hai tc dân  Vit và Hoa), Tiu tha - Theravada Buddhism ( Khmer - Căm Bt ) và Hi Giáo Sunni Islam ( Chăm ) . Năm   2003, trên din tích  100 km2, lúc đó chưa thành lp phường Vĩnh Ngươn, dân s là 112 155 người , đa s đã là tc dân Vit và Chăm, ch có chút ít Khmer Krom.  Kinh tế Châu Đc  chuyên sn xut nhiu lai nước mm  và  “mm thái Châu Đc”,  nay là nơi xut cng cá basa - catfish , du lch và  là mt trung tâm  buôn bán sm ut nh  kế cn biên gii Căm Bt.  Miếu Phước Đin, mt  v trí  lch s chánh thc  cũng thuc th xã Châu Đc, là nơi có  mt khách sn  đáng k cho vùng . Trong th xã  có nhiu khách sn khác  gn ch chánh, tiếp đi ân cn vi giá phi chăng.  Núi Sam nay cũng có nhiu khách sn, và trên đường lên núi Sam nay cũng có vài khách sn. Đáng cho bn nghĩ ti ngũ li mt hai đêm là mt  trong  hai khách sn ni - thy t ( floating hotels); mt phi qua cu - foot bridge  ch đi b được và  mt phi đi đò ti nơi. Có l cũng nên biết  là s du khách đến An Giang ( nht là ngang qua Long Xuyên và ngh đêm ti Châu Đc năm  2005  là 3.8 triu người, năm 2010 tăng lên đến 4.6 triu người, chú trng  du lch sinh thái  và du lch cng đng thu hút nhiu du khách hơn hết…Nh du lch và thương mãi, nay  ngành dch v chiếm  đến  59,5 % GDP An Giang, trong khi nông nghip( nông lâm ngư) ch còn  28.4 % .

      Th trn Tân Châu  là huyn l huyn Tân Châu,  tnh An Giang ngày nay.  Thành lp năm  1757,   Tân Châu là qun huyn ln nht tnh Châu Đc cũ. Năm 1929,  tách ri  ra khi qun Hng Ng, nay thuc tnh Đng Tháp. Năm 1968, tách ri khi  huyn Phú Tân (? )- Ch Vàm  và thành lp huyn Tân Châu thuc tnh An Giang. Nâng cp thành th xã năm 2009.  Th xã Tân Châu gm  5 phường và 9 xã  . Dân s năm 2009 là 184 000 người, din tích 159 km2, còn ln hơn din tích th xã Long Xuyên, tuy dân s ch bng phân na. Dân s năm 2003  là 159 719, tăng trên 24 000 trong vòng 6 năm. Như vy, năm 2013  dân s Tân Châu có th đã trên 200 000. Tân Châu ni tiếng nht  v tơ tm. Các làng mc đu  trng dâu nuôi tm, đc bit các xã Vĩnh Hòa, Tân An, Vĩnh Xương, Long Phú. Hàng la danh tiếng Tân Châu là lnh “ M A”,  lai lò nhum  bng  trái măc nưa đươc ưa thích,  vì hàng đen mướt và không phai màu. Trái mc nưa,  các thp niên 1955- 75, phi mua Căm Bt, nhưng sau này bt đu trng nước nhà, không r  nay trng nhiu ít Phan Rang , ngòai vùng Châu Đc. Tên Khoa hc ca mc nưa là Diospyros  mollis, h  hng trái th, trái ka ki Ebenacea, mt đi mc nh thân to 30 - 40cm, trái tròn xanh 1-2m. G  cũng là mt lai g mun tt.Trái và lá cha poliquinone, dùng đ  nhum lnh đen M A như va nói. Nguyn Thanh Liêm cũng cho biết là Tân Châu có đường tên là Phan Văn Vàng, người Vit  mua bán cá su Miên, đã du nhp khang năm 1920  ging lúa ni, s ( ri ht ging ) trong rung, mc cao dn theo  mc nước “mùa nước ni “  t 1.5m  đến 4.5m, không b ngp chết hết . Nay thì min Nam  không còn trng lúa ni na, nh phát trin kinh mương ngăn nga ngp lũ và ph biến các ging lúa cao năng ngn ngày hơn nhiu, và làm nhiu v mt năm.  Mit Tân Châu - Hng Ng vùng Châu Đc cũ, còn bt cá linh, mt ging cá trng có vy nh xut phát t Bin H Cam Bt, c ngày mùng 5 tháng 5 âm lch thì n con linh tinh trôi dt  theo dòng nước Cu Long v min Châu Đc -Long Xuyên, xung tn min Hu Giang.  Lúc nước h vào thượng tun tháng 10 âm lch  thì chúng ngược dòng Cu Long tr v Bin H. Cá linh nhiu đến ni phi dùng  làm phân bón, vì ăn không hết, làm mm hay nước mm cũng không hết. Cá linh có th nướng, nu chua, kho hm, làm gì ăn cũng béo cũng bùi. Đu cá linh kho hm ăn vi cơm cháy thì ngon tuyt.

    Huyn Châu Thành là huyn đáng k nht  các huyn An Giang ngày nay. Năm 2003 ,dân s huyn là  171  498 người, vi din tích 347km2 . Huyn l là An Châu. Tháng tám 1979, huyn Châu Thành X , thuc tnh Long Xuyên cũ,  chia ra làm hai huyn Châu Thành và Thai Sơn. Huyn nhà bao gm th trn huyn l An Châu và 12 xã. Ranh gii giáp 4 huyn khác tnh nhà là huyn Tnh Biên, huyn Châu Phú- Cái Du, huyn Ch Mi và huyn Thai Sơn - Núi Sp; kế cn là th xã Long Xuyên. Đt rt bng phng và sông Hu chia đôi huyn. Các tc dân huyn , theo th t nhiu ít  là Vit Kinh, Khmer Krom, Chăm và Hoa. Hòa Ho là tôn giáo  nhiu người theo nht huyn nhà.          

Tăng gia giao thương, Hp Tác Căm Bt -Vit Nam, thay vì him khích chém giết nhau thi Khmer Đ


 Vit Nam và Căm Bt chia s  1270 km biên gii chung. An Giang là trung tâm cho ba thành ph - đô th ln là  Sài Gòn - TP HCM , Cn Thơ  và Nam Vang - Phnom Pênh. Và cũng là   tnh  biên gii ĐBSCL, đi đến  th đô Nam Vang gn nht, chng 80 km đường sông  t  ca khu quc tế  Vĩnh  Xương trên sông Vĩnh Xương  ngang qua tnh Căng Đan - Kandal ( Căm Bt ) hay  t đường b t hai ca khu: quc tế  là Tnh Biên  ngang qua tnh Takeo - Căm Bt và  quc gia là Khánh Bình nay có cu đã khánh thành đi đến Chrey Thom tnh Căng Đan. An Giang có c thy là 3  ca khu đường b  và 4 ca khu đường sông đến Căm Bt , nhưng ch ca khu Tnh Biên  là đ xe ô tô qua li  và Vĩnh Xuơng là đ chuyên ch đường sông. Tha thun kim sóat xe c, quan thuế v.v... ca khu Mc Bài- Ba Vt thuc tnh Tây Ninh vn còn khó khăn chưa dt quyết.  Ca khu Dak Rue  gia hai tnh Đc Lc và Mondulkiri đến cui  năm 2013, vn chưa hòan tt h tng cơ s như d liu.

       Năm 2001, giao thương  Căm Bt - Vit Nam ch đt  169 triu đô la M- USD và năm 2006  là 980 triu USD. Năm đó, Căm Bt đng hàng th 16  ca các nước nhp khu hàng hóa Vit Nam và Vit Nam đng hàng th ba nhp khu hàng hóa Căm Bt, sau Thái Lan và Trung Quc. Xut khu  hàng Vit Nam qua Căm Bt năm 2006 là tơ si và áo qun, plastics, máy computers, đ đin t và b phn, rau đu, trái cây, hi sn  và đ đin gia tht. Nhp khu  thuc lá, cao su, g  và vi vóc. Hai tnh An Giang và Tây Ninh chiếm  95% thương mãi  ngang qua các ca khu ca 10 tnh  biên gii chung  gia hai nước. Riêng  tnh An Giang  chiếm 87 % tng s, tr giá 600 triu USD.  Năm 2010, đt  2.3 t USD. Năm  2011 tăng lên đến  2.8 t USD và năm  2012 là 3.1 t USD. Năm 2013, đt 3.5 t USD và hy vng lên đến  4 t USD năm 2014 và 5 t năm 2015. Trên hn giao thương Vit - Lào năm 2012 là  866 triu USD và trong 10 tháng đu năm 2013  là 817  triu  USD . Vit Nam xut khu sang Căm Bt  gm có các lai hàng hóa tiêu th, thc phm biến chế, mì ăn lin, cà phê, nước mm, rau đu, hoa và  trái cây, phân bón hóa hc, các dng c nông nghip và thuc bo v mùa màng. Vit Nam nhp cng t Căm Bt chánh yếu là các sn phm  thô- nguyên liu nông nghip như ht điu - đào ln ht, khoai mì ( sn ), đu xanh, đu nành ( đ tương ) và mũ cao su. Phi c gng  đu tư thêm vào các doanh v ti  vùng phát trin kinh tế  rng 26 538 ha,  gm 3 ca khu Vit - Miên là Vĩnh Xương,  Khánh Bình và Tnh Biên, nâng  giao thương hai nước lên hàng nht - hàng nhì, mau đui kp Thái Lan và  Trung Quc.

           Trên phương din Hp  tác phát trin, phiên hp ngày 27 tháng chp năm 2013 ti Nam Vang - Phnom Penh gia hai th tướng Hun Sen và Nguyn Tn Dũng, th tướng Hun Sen kêu gi Vit Nam khuyến khích thêm nhiu  nhà đu tư Vit làm doanh v Căm Bt, giúp đ hòan thành  xây ct đường O’Yadav tnh Ratanakiri, chia s  các ngun nước sông chung  cho  hai quc gia, đc bit chung sc  đnh giá nh hưởng  xây ct các đp thy đin hai nhánh sông Sre Pok và Sesan.  Ngòai ra,  th tướng Hun Sen còn  yêu cu Vit Nam  bán  mc đin  hai bên đã  tha thun và tiếp tc  giúp thiết lp thêm 7 trm ra điô các tnh Căm Bt và hòan tt kiu nhà thương “ Ch Ry”   Nam Vang ( ?). Th tướng Dũng  cũng yêu cu Căm Bt tăng gia  bo v  các đu tư Vit Nam Căm Bt  và thông báo cho th tướng Hun Sen biết tình trng điu đình vi Trung Quc v x xây ct đường xe la ASEAN - Côn Minh, đc bit khúc đan  Lc Ninh, tnh Bình Phước -  Vit Nam ti Căm Bt.
  

 Các khó khăn cho nông nghip An Giang


  Năm 2013, GDP An Giang  tăng thêm 6,58%. Mc tăng nh nht  là lnh vc nông lâm ngư ch tăng 1.52 %, trong khi công ngh xây ct  là 6.34% và dch v 9. 57 %.  Trên bình din cơ cu kinh tế, năm 2013 nông lâm ngư  chiếm  28.74 % GDP tnh nhà, cao  hơn lnh vc công ngh và xây ct ch là 12.4% , nhưng thua xa  lnh vc dch v,  chiếm đến  59. 13 %. GDP mi đu người là 1 572 USD ( 33 .077 triu ĐVN ). Cũng nên nh t xut  lm phát  tăng 2.72% năm 2013, tuy rng chưa đến t xut lm phát năm 2012.  Đc bit trong qúy đu 2014, nông lâm ngư li gim đi mt 0.66%, công ngh xây ct tăng  2.84% và  dch v tăng   6.54% .
       

     Lúa gạo

  
  Như đã đ cp bài kho lun v tnh Kiên Giang - Rch Giá - Hà Tiên, hòan thành h thng tưới tiêu, thóat thy đê điu ( và đường xá ) chng lũ lt T  Giác Long Xuyên , din tích tng cng là 470 000 ha,đã giúp tăng gia nhiu sn xut lúa gao  An Giang.  Nhc li T Giác Long Xuyên đã thc hin 64 kinh chánh dài 1056 km, 2 313 kênh  th cp và tam cp  dài  7347 km, 38 cng ln và c trung bình, 1915 cng nh, 319  trm bơm nước bng đin c trung bình , 4 458 km  đường đp cao  và đê chng lt   …  H thng đê điu T Giác Long Xuyên có  hai lai đê: đê kim sóat  lũ tng quát và các đê đường đp cao chng lũ tháng 8.  Đa s các đê chng lũ phn ln  nm trong vùng thích hp cho sn xut lúa, nơi lũ không qúa ln, như các vùng Thai Sơn, Châu Thành, Châu Phú …. tnh An Giang. Tnh nhà có  103 cơ cu kim sóat lũ c năm, b dài đê đường  là 1020 km, bo v được  40 899 ha  làm 3 v lúa mt năm.  Thay vì  ch trng được  mt v  ( mùa ) lúa ni t năm 1955 - 57 đến năm  1990 (  Chương trình T Giác Long Xuyên khi công năm 1988 ), ngày dài, năng xut kém, 1.0 - 1. 5t/ ha , phm giá go xu. Tim năng din tích trng lúa An Giang v Đông Xuân ( năm  2012 năng xut đã là 6- 7t/ha   An Giang )  có tưới tiêu mùa nng  vào khong 220 - 230 000 ha, cho thy còn có th m rng thêm  thy nông, thy li kiu t giác : đê điu, đường xá, cng rnh, trm bơm... làm 3 v mt năm,  chú trng hơn  na v v Đông Xuân. B Nông nghip d trù tăng thêm,  đến năm 2020   các tnh ĐBSCL , chng 800 - 900 000 ha v lúa Đông Xuân cao năng, siêu năng. Năm 2010, An Giang đã sn xut  hơn 3.5 triu tn lúa ( thóc), xut khu  600 000 tn. Năm  2013,  An Giang sn xut  4 triu tn lúa  và hy vng tiếp tc xut khu 600 000 tn go(  900 000 tn lúa ), trong tng s xut khu là 6.6 triu tn go .Ngòai tăng cường h thng đê điu, kinh mương chng lũ, trm bơm nước đin tưới tiêu mùa nng làm v Đông Xuân nhiu nơi năng xut lên đến 10 t/ ha,  ngành trng lúa theo sát các kho cu  lúa go tiên tiến nht cho tiu đin Á Đông, được Trung tâm Lúa Go Quc Tế IRRI, Trung tâm Lúa Go Ô Môn  và Trường Cao Đng Nông nghip vin Đi hc Cn Thơ v.v...ng h liên tc đng sau, nông dân An Giang  thc thi mi k thut mi ( cp nht , b sung quan đim  c truyn xưa cũ Nht Nước , Nhì Phân- phân chung, Tam Cn, T Ging ),  tăng năng xut theo khuôn khCanh tác Tt  Vit Nam hay tòan cu- Good Global Agricultural Practices,  GAP” , bt phí tn sn xut, hp tác cũng c ni rng đin đa cá nhân, da dng sinh thái rung lúa …  Chng hn  chương trình khuyến nông   “ Mt Phi ( làm, là dùng ging chng nhn- certified seed )- Năm Gim (gim s lượng ht ging gieo  trng, gim bt phân đm hóa hc - nitrogen,  gim thuc sát trùng, gim bt nước tưới tiêu  và mt mát  hu thu hoch -postharvest losses )  các năm 2007 - 2011;

Vụ hè thu 2014, ruộng áp dụng mô hình “1 phải, 5 giảm” ở huyện Hòn Đất đạt năng suất cao hơn trước
chương trình “ Ba Gim- Ba Tăng “ : s thưa 80- 120kg ht ging /ha, hn chế bón phân đm hóa hc đu v  d to rung lúa khe, gim s ln phun thuc tr sâu nht là không phun thuc trong 30 ngày đu sau khi s lúa đ bo v thiên đch trong rung lúa ( chương trình thành công này An Giang đã được IRRI tng kết  đ áp dng Thái Lan; t năm 2010 đến năm 2013, Thái Lan mt 1 triu tn lúa  mi năm vì nn ry nâu - brown planthopper ... ). T năm 2009, An Giang li áp dng thêm chương trình mô hình “ Cánh Đng Mu Ln”  vi s tham gia tích cc qua “ Hp tác Bn Nhà”  là nhà doanh nghip  tm ng vt tư  cho sn xut,  đến nhà đu tư  máy móc thu hach, các nhà  cơ s biến chế - tn tr - thu mua nông sn. Tưởng cũng không nên quên  phong trào kiến thiết đng rung theo “ Công ngh sinh thái”, trng hoa trên b rung nhm thu hút thiên đch, các hoa màu khác  như dưa hu … gia tăng vai trò cân bng sinh thái trong rung lúa, kết hp vi du lch sinh thái ( theo tiến sĩ Nguyn Văn Hùynh - 2014 )                     

     Tuy nhiên ngành lúa go An Giang cũng như ĐBSCL còn phi phn đu nhiu hơn na trên phương din h phí tn  canh tác sn xut , tăng  phm gía go, tt hơn, hp th trường  ngai quc hơn, tìm kiếm nhng nước mi mua go nước nhà …   Nhc li là năm 2011- 2012,  Vit Nam  đng hàng th năm thế gii, sn xut 27 triu tn go , sau Trung Quc ( 142 triu ), n Đ ( 99 triu  ), In đô nê xia - Nam Dương ( 37 triu) và Bangladesh(  34 triu ) trên Thái Lan  ( 20 triu tn go ), Phi Lut Tân ( 11 triu tn go  ), Myanmar - Miến Đin ( 10.7 triu) , Nht ( 7.4 triu ), Hi Quc - Pakistan(  6.7 triu ), Cam Bt ( 4.5 triu ),  Hàn Quc- Nam Hàn  (4. 1 triu ). Riêng  các tnh ĐBSCL,  năm 2014  v Đông Xuân đã trng  được 1 600 000 ha ( ? ), hy vng thu hach gn 11 triu tn go, tăng thêm  34 000 tn  so vi năm 2013 .   

     Tăng gia năng xut mà không h ni giá thành, gim chí sn xut v.v.. thì càng làm cho th trường xut khu go Vit Nam khó khăn thêm. Đến  cui tháng 2 năm 2014, Vit Nam ch mi xut khu được 638 000 tn go  tr giá 275  triu $ USD, gim  13.5 %  v s lượng và  16 % v giá tr so  cùng thi gian năm 2013 . Đến gia tháng hai 2014, Thái Lan đã bán ra ngai quc 600 000 tn go  và 800 000 tn tháng 3.  Chánh ph Thái d trù  xut khu 1 triu tn mi tháng, nghĩa là mc 12 triu tn năm 2014 , còn hơn năm   2011 Thái xut khu  10.6 triu tn.  Năm 2012, Vit Nam đã  xut khu 7.5 triu tn và  năm 2013 là 7.6 triu tn.  Nhc li là năm 2002,  Vit Nam  xut khu 3.13 triu tn go, tuy đã 2-3 ln hơn mc xut khu thi Pháp thuc. nhưng sau Thái Lan năm đó đã xut khu 7.35 triu tn, n Đ  6.64 triu tn, sau c  Hoa Kỳ  là 3.81 triu tn . Mười  năm sau, năm  2012 , Vit Nam tht s đã xut khu  7.72 triu tn go gn 2.5 ln hơn, thu v  3.45 t $ USD; năm 2013 cũng xut khu mt s lượng tương t khong  7.  6- 7.7 triu tn. Đáng cp nht kiến thc là hai nước  tranh thương  xut lúa go nay là Thái Lan và n Đ thay chân  Myanmar- Miến Đin,trước đây  vào thi Pháp thuc là nước xut khu go đng đu thế gii.  Đáng lo ngi là  giá lúa v Đông Xuân trong tháng 4- tháng 5- 2014  bng nhiên trt mnh, nht là vì  áp lc  ca giá go Thái Lan xut khu, sau  khi tăng đôi chút nh chánh ph chp thun  mua 1 triu tn làm d tr tm thi.Tháng 3 giá lúa An Giang  4700- 4800 ĐVN /kg , nhưng ch 5 ngày sau là giá trt xung ch còn 4200 ĐVN . Nông dân không còn chu bán lúa gía này. Theo  ch kho va Tnh Biên, giá lúa dưới 4600 ĐVN/kg thì nhà mua lúa tn tr s l vn. Theo Hip Hi Thc Phm Vit Nam- Vit Nam Food Association- VFA, trong qúy đu năm 2014, Thái Lan đã đat li nhiu th trường go  Vit Nam xut khu  trên thế gii  và  xut khu go  Vit Nam  đã  gim sút  19% vào thi gian này so vi năm 2013  và may lm là s xut khu  năm 2014 , 6.2 triu tn so vi d tính 6.5 - 7 triu tn  tháng giêng năm 2014. VFA  cho rng nguyên do  gim sút này  là do Thái Lan tái chiếm th trường Phi Châu, th trường lúa go  th hai ca Vit Nam.  Th trường  xut khu lúa go ln nht nước nhà là Trung Quc , nay chiếm đến 60% xut khu go Vit Nam  vào tháng 4 năm 2014.  Khác vi Thái Lan bán go cho Trung Quc theo các hp đng quc tế, Vit Nam bán go v phía Bc  không chánh thc qua  các thương gia   đa phương   các  ca khu biên gii,  theo nhng s lượng đ s, không có kim phm chc ch  Giao thương vi các hng Tàu còn thêm him nguy có khi  không được  thanh tóan, vì các hng nhp khu Tàu  hay hy b  các khế ước vi các  hng Vit Nam, mt khi  ai đó  cung cp cho h vi giá r hơn. Năm 2013, các hng Trung Quc đã hy b 54 %  mi khế ước ký kết. Mua bán go  Trung -Vit tiu thương qua các ca khu khó mà đnh r s lượng ;  và cũng theo  VFA  các hng nhp khu Tàu thường hay  yêu cu các hng Vit Nam  trn ln go phm giá kém vi go Jasmine ( Nàng Hương, Nàng Thơm Ch Đào ? )  đ bán theo giá go Jasmine. Năm 2013, Vit Nam đã bán sang Trung Quc gn 2 triu tn go hay 33.2 % tng s Vit Nam xut khu. Trung Quc là mt th trường go  nhà xut cng nào  cũng mun xô vào . Nhưng Vit Nam đang gp khó khăn, vì l giá c lúa Vit Nam suy gim  và go sn xut ti  nhiu tnh ĐBSCL gia tăng.  Hai nước nhp cng nhiu go là  In đô nê xia và Mã Lai Á, nhưng năm nay  h đã gim nhp khu go, vì  sn xut đã gia tăng khá nhiu.  Cung cp go trên thế gii cũng gia tăng nhiu. Đáng cho Vit Nam lưu tâm là Thái Lan  bt đu tích  tr go  t năm 2011, hu gi giá go  xut khu quc tế  cho cao hơn, nhưng chương trình này tht  bi nng. T tháng 10 năm 2011,Thái Lan đã tiêu xài 19.3 t $USD (  600 t baht ) mua li go  ht dài theo giá  700 $ USD /mt tn, trong khi giá go Thái trong nước tht s ch là 468$USD và các nhà xut cng Thái ch thu được  390 $USD / tn.  Tháng 7 năm 2013, Thái bán cho Iran  250 000 tn go tr cp thâm thng ngân sách tài chánh Thái này. Nay Thái Lan ước lượng hin còn tn kho 15 triu tn. n Đ  cũng tăng gia nhiu sn xut  lúa go và năm  2013 tiếp tc xut khu nhiu go hơn Vit Nam , đến  9- 10 triu tn. Năm 2012 , n Đ đã là nước xut khu go đng hng nht thế gii, gn  8.0 triu tn, trên Vit Nam đng hng nhì, xut khu 7.5 triu tn. Phi Lut Tân ch tăng gia được 4 %  mc sn xut lúa go trong 3 năm va qua, ít hơn ch tiêu là 6 %  đ đt mc an  tòan lúa go.  Vì b bo  t lt ngp, bình thường là 20 cơn bo t mi năm. Năm 2010, Phi Lut Tân nhp khu s go  quán quân là 2.45 triu tn. Đu năm 2014, Cơ Quan  Thc Phm Quc gia Phi - National Food Authority, NFA   đã ký khế ước  mua 600 000 tn go ca  Vinafood II và s mua thêm 200 000 tn na ca Vinafood I, nh gíá go Vit Nam đu thu h nht, so  vi chng hn công Ty Thái Thai Hua Co. Ltd và công ty Tàu  Singsong Hong Kong Ltd.  Lô th nht Vinafood I hiến giá là 436$ USD/ mt tn- MT, căn bn C và F, lô th hai giá 437.75$  và lô th ba giá  439.25$ /MT. Phm giá là go trng, ht dài  15 % tm, xay chà tt. Vit Nam phi cung cp đ s lượng t tháng 5 đến tháng 8 năm 2014 . Theo b Nông nghip Hoa Kỳ, Phi có l phi nhp khu  1.4 triu tn  go năm 2014 hay hơn na, vì bo t cui năm có th tàn phá rung Phi.  Ba th trường ln khác cho go Vit Nam  xut khu là Singapore  ( năm  2013 đã tăng thêm 37 % ), Angola ( tăng  30.6)  và Hng Kông  ( tăng 22.7% ). Cũng nên chú ý đến xut khu go  sang Brasil và Mexico - M Tây Cơ.

      Vinafood  bá cáo là  go thơm - aromatic  rice bán giá cao. Go thơm, hai quý đu năm 2013, chiếm 12.6 % tng s go Vit Nam xut khu, tăng  77.8 % so vi năm 2012. Tuy nhiên, nhiu thương gia than phin là phm giá  go thơm Vit Nam không my  cao, vì  Vit Nam ph biến trng quá nhiu ging go thơm, lai go ht dài. Tháng 7 năm 2013, giám đc xut nhp khu An Giang nói rng thay vì  trng quá nhiu ging, các huyn- xã đa phương   nên t đim vào vài ging chánh yếu xut cng được mà thôi, đ ngh là lnh vc lúa go  chung sc vi các Trung tâm Kho cu to ra vài ging sn xut đi trà được dài hn và có mt phm giá tt chung như nhau, hu làm ra mt nhãn hiu thương mãi  đc bit cho Vit Nam như go thơm, ht rt dài , thon nh Basmati ( ? ) Hi Quc- n Đ. B Nông Nghip và các t chc nông dân tr li là có th làm được , nhưng  các nhà xut khu go An Giang phi bo đm là mua hết các ging go thơm mi.

    Cá ba sa, tra…  Pangasius sp ...                                                                           

  Mt trong nhng phương cách đa dng rung An Giang cũng như các tnh ĐBSCL, tăng li tc nông dân là nuôi cá. Nên nh là li tc trung bình nông dân trng lúa go ch bng1/3 li tc các tiu đin trng cà phê( Tây Nguyên và Min Đông Nam phn )nhng năm va qua, khang 20 - 25 USD mi đu người mi tháng, 240 - 300 USD mi năm, nghĩa là ¼ li tc các gii khác.

Chế biến cá tra xuất khẩu tại An Giang.
Đúng là gii nghèo kh nht tnh.  Đa dng canh tác qua nuôi cá  tăng thêm li tc cho tiu nông lúa  tương đi cũng không nhiu  như  doanh nhân nuôi cá Pangasius ao h , hay đăng qung , nuôi cá bè ( nuôi cá trong lng dưới bè ). Năng xut   “ lúa - cá” biến thiên t  482Kg, 0.482 t- 808kg, 8.08 t kg / mt ha - 10 000m2 , nuôi ao h t 183 đến  582 t /ha tùy t trng th cá ging con, trong khi các tri gia cm  gia súc nuôi cá là 467 - 1465kg /ha mi v, và nuôi rào đăng qung năng xut có th đt 345 t/ha, nếu t trng th cá ging ln. Nuôi cá  trong lng dưới  bè  thâm canh nht  trên 100kg/ m3/v, nghĩa là nếu lng sâu 2m thì có th đt 50 kg/m2/v ( 500 t/ ha /v ). Vì vy An Giang, cũng như nhiu tnh khác ĐBSCL, s tiu nông nuôi thêm cá ch chiếm 30 % tng s, doanh nhân nuôi cá chiếm 70 %. Din tích nuôi cá Pangasius An Giang năm  là 1063 ha, sn xut 119 000 tn. Năm 2005, các tnh ĐBSCL  nuôi được 3249 ha cá, mc sn xut là 326 000 tn. Riêng v cá Pangasius  sp . ( cá tra , cá ba sa , cá  v  … ), tiến b tht là đáng k. Theo VASEP, năm 2000, Vit Nam ch mi xut khu  170 000 tn Pangasius,  tr giá  40  triu  USD.  Năm 2011, tăng 40 ln  hơn năm v tr giá là 1.856  triu USD, s lượng xut khu là 660 000 tn.  Năm 2013, tr giá xut khu Pangasius  là 1. 8 t USD , có phn cao hơn  đôi chút năm 2012 là năm xut khu b gim. Năm 2014, tr giá xut khu d trù ch là 1 750 triu USD,  vì gii hn  k thut chế biến  cho đúng th l điu hòa y tế quc tế.  Xut khu cá Pangasius năm 2013, theo  thng kê, ch sau Tôm, chiếm 26 % tr giá ngư sn xut khu nước nhà .

Xuất khẩu cá Pangasius ở An Giang


  Sn xut  Pangasius  Vit Nam năm  2011 là 1.151 triu tn ( nuôi trên 5 550 ha mi th thc ), năm  2012 là 1.2  triu tn (  nuôi 5610  ha ), năm 2013  là 1, 6 triu tn  và có l năm  2014 gim đi khang 5 % so vi năm 2013 . Đng Tháp năm 2012,  đã sn xut nhiu cá Pangasius  hơn 29, 1 % tng s so vi  24.7% ca An Giang, kế tiếp  là  Cn  Thơ ( 12.7% ), Bến Tre, Vĩnh Long, Tin Giang. Vit Nam xut khu mi lai Pangasius đến 149 quc gia và lnh th quc tế, nhưng ch mi   xut khu phi lê  pangasius đông lnh - frozen   pangasius   fillets  gn 350 000 tn,  9 tháng đu năm 2013,  đến  gn 70 quc gia, tăng  20% cùng thi gian năm 2012 . Tuy Vit Nam  vn đng hàng nht  thế gii xut khu Pangasius, nhiu quc gia Á châu khác cũng  tăng thêm ngun cung cp. Hoa Kỳ  là nước mua nhiu cá Pangasius ( phi lê và các chế biến khác ) Vit Nam nht, chiếm đến  23 % tr giá, tuy sn lượng suy gim  biên tế ( gim 0. 5 % ). Hoa kỳ nhp khu  phi lê cá này phn ln t Vit Nam ( 94 % ). Giá tr nhp khu phi lê vào Hoa Kỳ tăng  82%,  tuy giá tr gim đi 9% so vi năm 2012.   27 nước Hip Hi Âu Châu - EU   nhp khu 104 000 tn phi lê pangasius đông lnh ,  gim đi chút ít  so vi s lượng  106 200 tn năm  2012. Tây Ban Nha  là nước nhp khu phi lê nhiu nht ca EU , mc nhp khu gim 1% so vi năm 2012. Nhp khu cũng gim  bt  Hà Lan, Đc, Ý, Ba Lan và vài th trường EU khác.   

   Nhưng các th trường đang tri dy Đông Âu như  Slovenia, Slovakia, Lithuania và Estonia tăng gia nhp khu. Th trường tháng giêng 2014 Á Châu mua nhiu  cá Pangasius  ăn vào dp Tết, t như th trường cá sng   Kuala Lumpur, giá đến 37 -  105 USD/kg.  Các khách sn hi sn đây  bán  Pangasius sng theo giá 23- 28 USD / kg. Chín tháng đu năm 2013, Singapore, Hng Kông, Thái  Lan, Trung Quc, Nam Hàn, n Đ và Nht  đã mua 41 000 tn  phi lê pangasius đông lnh  Vit Nam, tăng 68 %  so vi cùng thi gian năm 2012. Các vn đ  then cht cho các doanh nhân chế biến và xut khu Pangasius nay là các phí tn  hu cn - chuyn vn, nhân công lao đng, các tiêu chun và phm giá.

     Vit Nam nhp khu nhiu đu nành và bp Hoa Kỳ đ làm thc phm cho gia súc , gia cm và nuôi cá thâm canh. C hai lòai hoa màu  đa canh rung  lúa này  đu có th khuếch trương ĐBSCL và  quc gia Căm Bt  láng ging, vi điu kin tăng gia kho cu, năng  xut và thiết lp các  chương trình ph biến Viêt GAP  thích nghi như  v phn lúa gao đã đ cp trên. Nên biết là năng xut  bp - ngô  Vit Nam trung bình  5t/ha ( 3 ln hơn thi xưa ), nhưng ch mi bng phân na năng xut có th đt d dàng là 10 t/ha. Năng xut trung bình bp ht Hoa Kỳ ngày nay là 20 t/ ha. Các đê đường, kênh mương tưới tiêu, thóat nước, chng ngp lũ và st l hay, làm khu xanh hay  phát trin  du lch sinh thái ... phi la chn  tích cc hơn các cây h đu đa niên năng xut cao, nhiu protêin … khi ta  lá, tĩa cành hàng năm ( ngoai các lai điên đin hoa vàng ,  so đa….),b sung ht đu nành nhp khu  làm thc phm đng vt . Chế biến cá Vit Nam s dng  các h thng cũ li thi  thiếu đng nht, thi gian chế biến quá dài, lng phí, tiến trình cân và gói hàng không kim soát  nghiêm ngt và không có phn mm trc tuyến - online software. Các  nhà máy kiu tân tiến hơn s giúp doanh v chế biến Pangasius Vit Nam  làm ngn li thi gian chế biến , t đng hóa phân phi và chuyên ch , gim thiu thi gian đông lnh , và như thế ci thin hiu năng chế biến .   
     …                                                                                   

     Đy mnh hơn na lãnh vc  công ngh và xây ct


     Nhng năm gn đây,  Ch s Cnh Tranh Tnh-  Provincial  Competitiveness Index ,PCI ca An Giang theo xếp hng  ca Phòng Thương Mãi và Công Ngh Vit Nam - VCCI  tăng trưởng mau l hơn  các tnh ĐBSCL và trong nước.  Năm 2012,  An Giang đng hàng th nhì  trong PCI ca 63 tnh và Thành ph Viêt Nam ch sau  tnh Đng Tháp.  Nhưng năm 2013  li rt xung hàng  th 23, PCI  tnh mt đi  4 35 đim, ch còn  59.07 đim, làm tnh An Giang sng st, ngc nhiên.  Khiến Hi Đng Nhân Dân Tnh phi thiết lp Mt y Ban  Nghiên Cu,  phân tích  PCI 2013 và ci thin PCI  cho tnh, k  t tháng 5 năm 2014 và sau đó.

      An Giang hin có 7680 doanh v  hat đng. Tng s đu tư  là 33 234 t đng VNĐ. 502 d án ni đa  đã được cp chng ch đu tư tr giá  39 500 ĐVN. 18  d án ngai quc  đu tư trc tiếp  tư bn đăng ký  gn  55 triu đô la M - USD, trong s này 12 d án đã hat đng.  Ngòai ra  hu hút dn thêm đu tư,  An Giang đã d trù xây dng  25 công viên công ngh-  IP  , mt cm  công ngh và  th công ngh - industrial and handicraft cluster din tích  937 ha  và mt vùng phát trin kinh tế biên gii din tích 26 583 ha, gm ba ca khu Vĩnh Xương, Khánh Bình và Tnh Biên như đã k.
     An Giang mong mun h tr và hp tác đu tư vào nhng d án then cht sau đây:

  -   D án xây dng h thng  thoát nước và  cha tr nước phế thi   Tân Châu: dung tích  12 000 m3 / ngày đêm, tng cng  đu tư là 562 t VNĐ, theo th l  đu tư ODA
  -  H thng thoát nước  và cha tr nước phế thi  th trn Phú M, huyn Phú Tân: dung tích   2 000 m3/ ngày đêm, đu tư 182 t ĐVN
   -   H thng thóat nước và cha tr nước phế thi th trn Tri Tôn “ dung tích 4 500 m3, đu tư 157 t ĐVN
   -    Các d án  chng  xói mòn,  trung tâm thoát thy núi và  nước cng trung tâm huyn Tnh Biên : dung tích  9000 m3, đu tư 302 t ĐVN
   -   Nhà máy  tr phế thi  th xã Long Xuyên:  dung tích 300 tn/ngày, đu tư 585 t ĐVN
   -   Nhà máy tr phế thi   huyn Phú Tân: dung tích 100 t / ngày, đu tư 234  t ĐVN
   -  Thiết b La Bô, Vin Đi hc  An Giang, đu tư 102  t ĐVN
   -  D án  Trung tâm  K thut Sinh hc -Biotechnology, din tích  36,78 ha, đu tư 102 t ĐVN
   -  Phi trường  An Giang: din tích 243,28 ha, kh năng giai đan 1 là 30 000 hành khách mt năm  và  th tích chuyên ch 100 tn hàng hóa; giai đan 2 là 80 000 hành khách và  300 tn hàng hóa .
    -  H tng cơ s cho vùng đô th  Tây Sông Hu:  din tích 65 ha, đu tư 423 t ĐVN
     -  Công viên tiêu khin M Khánh, th xã Long Xuyên: din tích 250 ha, đu tư 28. 128 t ĐVN
             …

 ( Irvine , Nam Ca Li- Hoa Kỳ,  ngày 15 tháng 6  năm 2014 )         

                                                

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét