Lan Xuất Khẩu

                                    Làm sao đuổi kịp xuất khẩu lan Thái Lan

                                                                        G S Tôn Thất Trình

                  Chúng ta đã vượt trên hẳn Thái Lan về xuất khẩu cà phê, tiêu , hột điều (đào lộn hột )… đuổi gần kịp xuất khẩu gạo, nhưng còn thua xa về cao su thiên nhiên, trái cây, bắp ( ngô ) mè…  và nhất là sản phẩm ngành hoa viên học- floriculture.

                Năm 2008, trị giá xuất khẩu các sản phẩm ngành hoa viên học  thế  giới gồm hoa cắt cành – cut flowers .  lá cắt cành – cut- foliage , củ - bulbs và cây -plants trưng diện là 18 314 triệu đô la Mỹ, trong khi  đó  Hòa Lan  xuất khẩu  lên đến 9 099 triệu , nghĩa là hơn phẩn nữa trị gía tòan thế giới. Sau Hòa Lan  là Columbia  trên 1000 triệu, Ý , Đức, Bỉ, Đan Mạch, Kenya, Hoa Kỳ  ( trên 500 triệu )… Năm 2008, Thái Lan xuất khẩu 111.7 triệu, đứng hàng thứ 20 trên thế giới.  Năm 2008, Việt Nam xuất khẩu chừng 30 triệu đô la hoa -lá cành - cây mọi lọai và hy vọng đạt 60 triệu năm 2011, trong đó riêng Đà Lạt “ thị trấn ngàn hoa  đạt  53 triệu đô la,  chưa bằng phân nữa trị giá “ hoa” xuất Thái Lan, 3 năm  trước đó .

              
Lan  Thái Lan xuất khẩu

         Chúng ta cũng nên phân tích khá chi tiết về xuất khẩu Lan Thái Lan.  Vì Lan- Orchids là nữ hòang  “hoa  viên học- floriculture products ”  Thái Lan trồng trọt.  Phân nữa  lan ở Thái Lan trồng để xuất khẩu và phân nữa tiêu thụ trong nước. Năm 2009, trị giá  lan xuất khẩu Thái là 79.8 triệu đô la  chiếm  77 % tổng số ngành hoa viên học Thái. Ít hơn năm 2008 vì khủng hỏang kinh tế   thế giới.  Xuất khẩu  hoa lan cắt cành  Thái giảm đi 4.6% so với  năm 2008 và cây lan - orchid  giảm 6.3 % . Năm 2009, Thái cũng nhập khẩu 0.9 triệu đô la khỏang 7.1% tổng số sản phẩm ngành hoa viên học. nhập khẩu; trị giá  cây lan nhập khẩu là 870 811 đô la và 34 460 cho hoa lan cắt cành.

Bảng kê xuất khẩu hoa viên học Thái năm 2008 ( theo Quan thuế Thái )

Lọai	Số lượng	Trị giá (Đô la mỹ)	Tỉ lệ
Hoa lan cắt cành	24 601 173 kg	9 016 782	63%
Cây sống	28 723 126 cây	13 054 819	12.5
Cây lan	30 899 081 cây	10 819 492	10.4
Hoa khô	2 227 821 kg	5880 229	5.6
Lá khô	1 921 844 kg	2011 380	1.6
Lá cắt cành	785 810 kg	865 070	0.8
Các hoa cắt cành khác	530 071 kg	859 086	0.8
Củ	4 446 045 củ	842 636	0.8
Hột hoa	48 245 kg	748 478	0.8
Rêu –moss, địa y- lichen	800 982 kg	12974	0.0
Tổng cọng		104 147 016	100 .0

               
 Các tông chi- genera lan Thái xuất khẩu năm 2009

Dendrobium 

  -Nhóm  tông chi Dendrobium, họ phụ Dendrobium Sw,  là lòai hoa to, phát hoa ở cạnh , cột ngắn, hoa có càm hình túi, môi không có thùy cạnh, không có chạm trổ ( tên Việt là Kim điệp như lòai D. chrysotoxum  chùm thưa hoa to, vàng ánh, môi có tâm  màu cam ở Tây Nguyên ,  Kim Điệp Long Nhãn D. fimbriatum ở Bắc Thái, Đà Lạt;  

fimbriatum

Lan Đõan Kiếm
Cymbidium

Thủy tiên vàng D. thyrsiflorum ở Vinh , Quảng Trị, Đà Lạt ; Trâm Vàng D. palpebrae ở Đà Lạt, phong lan hoa chùm dài đến 20 cm, thơm  hoa vàng, lá hoa dài ; Thủy tiên chùm dày D. densiflorum tòan là hoa vàng, hoa rộng 5cm , môi tâm màu cam ; Thủy tiên hường D. amabile  một phong lan thân cao đến 90cm , hoa to , hường lợt, môi màu cam ở Bình Trị Thiên ; Ngọc Vạn  vàng D. chhrysanthum  ở Tam Đảo , Hà Đông , Bình Trị Thiên; Ngọc Vạn  thân tròn D. chryseum phong lan lóng dài, hoa không lông, chùm dài 3-5cm, phiến hoa vàng, môi có thùy cạnh  nhỏ bìa rìa lông min ở Lai Châu, Sapa, Hà Nội, Ban Mê Thuột ; Giả hạc – Lưỡng Điểm hạc D.  anosmum, thân thòng dài đến 1.2m. hoa to cô độc, ửng hường, môi  tâm màu sọc tía ở Vinh , Đà Lạt , Dran – Lâm Đồng; Hạc vĩ- Ngọc Lan D. aphyllum   một phong lan thân mảnh mai, thòng dài 90 cm , hoa tim tím ,  hường hay trắng,  môi gân vàng lợt ở Phú Khánh , Đà Lạt ; Hòang Thảo , Thạch Hộc , Phương Dung,  Song Hồng, Tứ Ngọc, Vũ Câu, Bạch Trúc, Rạng vàng, Đại Giác , Hạc Lan , Điểu Lan, Mộc Lan, Tuyết Mai vàng, Nhất điểm hồng v.v… Các lòai giống Dendrobium sp. tông chi Dendrobium là tông lan Thái bán ra nhiều nhất trong số 20 tông  hoa lan cắt cành,  chiếm đến  94. 73 % tổng số hoa lan Thái xuất khẩu . Và  cây lan tông  Dendrobium cũng chiếm 51.4 % tổng số 211 tông cây lan Thái xuất khẩu. Tông lan Bướm - Hồ điệp Phalaenopsis chiếm 25,5 % tổng số cây lan Thái xuất khẩu .

anosmum

    -Hoa  Mokara , lọai lan hoa rằn rện, nay Việt Nam trồng thành công nhiều. Trái lại Thái Lan chỉ bán  ra rất ít  Mokara ( 3. 69 tổng số lan cắt cành và  3.7% tổng số cây lan ) . Cũng như lan vũ nữ Oncidium ( 0.44 % lan cắt cành và 3.1 % cây lan ) ; Lan Vệ ( Huệ ) Đà, Thanh Nga tông chi Vanda , họ phụ Vandae phong lan nổi tiếng vùng núi cao  1200m ở Việt Nam, rất thơm như Vanda pumila  hoa màu vàng kem hay vàng xanh, thân to, rễ khí sinh to, Thái cũng bán ra rất ít ( 8.9% tổng số cây lan và 0.13 % theo lan cắt cành  ).

Mokara

-Các tông lan khác bán ra cũng rất ít là Lan Bò Cạp –Tri Thù Arachnis , Trúc lan  Epidendrum ,  Lan Hài  Paphiopedilum, Lan Đõan Kiếm Cymbidium , Cát lan Catleya , Ngọc điểm – Lưỡi bò – Đuôi cáo Rhynchostylis sp.  v.v…  Mấy năm trước,  các tiệm hoa Việt Kiều bang Ca Li chỉ trưng bày một số  lan hoa Bướm – Hồ Điệp , lan Vũ nữ ,lan Hài…,    nhưng nay lan đõan kiếm xuất hiện nhiều hơn .

Trúc lan  Epidendrum

         Trung Quốc là khách hàng tiêu thụ  hoa lan cắt cành Thái Lan lớn nhất  (7493 tấn năm 2009 ) Thứ đến theo thứ tự là Nhật ( 2892 tấn ) , Hoa Kỳ ( 2395 tấn ), Ý, Đài Loan, Việt Nam (  698 t ) và Hòa Lan.  Giá bán cao nhất là cho Nhật ( 6 đô la/ kg ), Hoa Kỳ ( 4.5 đô la /kg ) và thấp nhất là cho Việt Nam ( 1.5 đô la /kg ), cho Ấn Độ  ( 1.1 đô la /kg )   Trị giá lan Thái Lan Việt Nam nhập khẩu năm 2008 là 1,2 triệu đô la Mỹ. Đa số lan cắt cành Thái Lan xuất khẩu thuộc tông chi Dendrobium trong tổng số 20 tông xuất khẩu, chiếm  91.4 % hoa lan cắt cành. Các dạng lan cắt cành khác là chùm thòng – loose blooms, vòng hoa – garlands , hoa khô – dried  flowers,  bó hoa – bouquets và đóa hoa cài ngực – corsages.

Oncidium

         Nhật là nước nhập khẩu cây lan – orchids plants Thái Lan nhiều nhất , trị giá 2.4 triệu đô la Mỹ.  Tiếp theo là Hòa Lan ( 1. 6 triệu đô la ), Hoa Kỳ ( 1.4 triệu ), Đức ( 1.0 ) , Nam Hàn ( 0.9 ) và Việt Nam ( 0.9 ). Năm 2009, Thái Lan xuất khẩu 211 tông chi genera cây lan. Hơn 75 %  là lan lai – orchids hybrids  và 24 % là lòai lan –  orchid species.  Hai   lọai cây lan  xuất khẩu quan trọng là Dendrobium  ( chiếm  51.4 % thị trường ) và  Phaleanopsis ( 25.5 % ) . Sau đó theo thứ  tự là các tông Vanda , Mokara , Oncidium , Catleya  và Ascocenda. Đa số lan cây bán ra  là cây tươi – live plants . Cây lan khô Dendrobium là cây lan bán nhiều nhất cho Trung Quốc , trị giá 11.5 % tổng số cây lan xuất khẩu ,  trọng lượng trên 2000 tấn, Trung Quốc mua về làm thuốc Bắc. Lọai cây lan  xuất khẩu đứng hạng ba là  cây trồng trong  bình thót cổ - flasks , chiếm 9.2 % trị giá tổng cọng và bán đến trên 800 000 bình năm 2009, thuộc các tông  Phalaenopsis , Dendrobium , Oncidium  và Catleya. Những dạng cây lan xuất khẩu khác là  cây con – 
seedlings, rễ lan khô, tươi và củ lan .    

          Xuất khẩu lan Thái Lan

Đõan kiếm bích ngọc C. dayanum

          Trên thế giới , Hòa Lan là nước đứng đầu về xuất khẩu lan trị giá năm 2008 là  111 ,7 triệu đô la Mỹ ( 48% xuất khẩu lan tòan cầu  ) . Thái Lan đứng hạng nhì, trị gía  73 ,3 triệu. Singapore đứng hạng  ba, trị gía 21.1 triệu.  Nhưng Hòa Lan xuất khẩu lan  ôn đới – temperate  tỉ như  Lan Đõan Kiếm ( Lan kiếm ) Cymbidium, tuy rằng cũng có nhiều lòai Cymbidium tìm thấy ở rừng nhiệt đới Việt Nam , nhưng thường ở núi đồi cao trên 800m như  Đõan kiếm chùm thẳng đứng  50cm , hoa  nâu tía , môi có thùy chót trắng , bớt đỏ C.suavissimum ; Đõan kiếm Lô hội C. aloifolium, chùm thòng dài 1-2m , phiến hoa đỏ nâu  môi trắng có đốm hồng ; Đõan kiếm đen đỏ  C. atropurpureum, chùm thòng dài cánh hoa tía đậm , môi trắng ; Đõan kiếm  Bà Nà – Thiên Nga C. banaensis chùm dài bằng lá, chỉ có 2 hoa  trắng hơi ửng hồng, thùy cạnh vàng , rất thơm ;  Đõan kiếm hai màu  C. bicolor chùm dài nhiều hoa , phiến hoa đo đỏ ,bìa vàng,  môi có bớt tía ; 
Đõan kiếm bích ngọc C. dayanum  hoa hường hường với một sọc đỏ đậm, khá thơm ; 

Mokara ở Thái Lan 

Đõan kiếm thanh hòang trồng ở Đà Lạt C. devonianum,  chùm thòng mang 20 – 30 hoa  nhỏ , màu vàng xanh, môi đỏ, thường dùng để lai  với các Cymbidium khác ; Đõan kiếm bạc lan , Đõan kiếm  hồng lan, Đỏa kiếm lục lan  ( lòài địa lan hay lòai họai sinh ), Đõan kiếm hòang lan ( lòai địa lan hay lòai họai sinh ) v.v…  Thái Lan xuất khẩu các lan cắt cành nhiệt đới tỉ như các lòai, giống tông chi  Dendrobium . Thế cho nên có thể gọi Thái Lan là nước xuất  khẩu lan Dendrobium và các lan nhiệt đới khác, lớn nhất thế giới .              

           
Vật liệu  cây lan

       

Nhà lưới trồng Lan 

      Giống mới : Rất nhiều nhà trồng lan ở Thái Lan đồng thời cũng là nhà tuyển chọn di truyền lan – breeders .  Các nhà tuyễn chọn địa phương luôn luôn đưa vào  sản xuất các giống lan mới và Thái Lan luôn luôn có những giống Dendrobium  và lan mới  sắc màu và hình dáng đa dạng.   Không hiểu hội Hoa Lan cây cảnh TP HCM kiểm kê được bao nhiêu nhà lai giống tuyễn chọn chuyên nghiệp lan Việt Nam và  hảng Dalat Hasfarm Agrivina Ltd   một hảng tiền phong  chuyên nghiệp  ngành hoa , do Thomas Hooft thiết lập năm 1994 ỏ ba trại hoa tân tiến trồng trong nhà kiếng – green house, diện tích tổng cọng nay là 65 ha ở Đà Lạt, Đa Qui và và Daron cao độ từ 1000 đến 1500m có ai chuyên về  lai giống tuyển chọn lan Việt Nam không ? Hay vẫn trông cậy vào các nhà tuyễn chọn chuyên nghiệp ngoại quốc !  Năm 2008 , hội Hoa Lan Cây Cảnh Việt Nam  cho biết  là ông Phan Trọng Dũng ( Dũng Huệ Đà -Vanda ), chủ vườn lan Phương Trang ở Đắc Lắc ( Ban Mê Thuột ) đã lai tạo lan từ năm 1999- 2003 và đã được


Hội  Viên học  ( Quốc tế ) Hòang Gia Anh- Royal Horticultural Society  chấp nhận 12 cặp lai các giống Rsc – Rhynchostylis (?) dòng sông Srepok ( nhánh lớn sông Mê Kông ở tỉnh Đắc Lắc) với các giống Rsc ngọai quốc cùng 3 giống lai   Renanthera và một giống lai Hồ điệp ngọai quốc Phalaenopsis . Hy vọng tương lai  sẽ có thêm ( hay đã có mà chúng tôi chưa được biết tên ) những nhà  tuyển chọn lan cho các giống đã được thế giới ưa chuộng nhiều như Hồ Điệp Phalaenopsis ( tiểu hồ điệp Doritis  nay cũng thuộc tông Phalaenopsis) Đài Loan ,Singapore , Mã lai Á, Đõan  Kiếm Cymbidium nhưng là nhiệt đới,  khác Cymbidium ôn đới Hòa lan  và Dendrobium Thái Lan. Các giống lan lai mới  phải dễ trồng, mùa hoa nở phải kéo dài hơn trước, hoa đủ to lớn, phải có màu sắc và hình dạng thích nghi đòi hỏi thị trường xuất khẩu  là lâu tàn, lâu héo las^u rụng  trên kệ  tiệm bán. Năm 1999, Thái Lan ra luật  Bảo vệ Cây giống – Plant Variety Protection , cho nên nay các giống lai Dendrobium và Vanda có thể đăng ký để để được bảo vệ giống mới.  Năm 2010,  đã có 21 giống  Dendrobium  Thái Lan mới  được đăng ký ( bộ Nông Nghiệp  Thái Bảo vệ) là Burana Blue, Socha , Alisia , Anna Queen, Morning Star, Anna Bright, Suree Peach , Ella , Bella , Laura ,  Linda , Khao Wachara… ) . 33  giống Dendrobium khác cũng đã đăng ký và sắp được bảo vệ . Muốn được bzảo vệ  lan phải đạt tiêu chuẩn của Cục  Tiêu chuẩn Quốc Gia Thái  về Nông phẩm và Thực Phẩm – National Bureau  of Agricultural  Commodity and Food Standards . Các tiêu chuẩn năm 1999 đặt ra cho lan là : 1) sản xuất Dendrobium theo lề lối GAP,  2)Tiêu chuẩn chùm hoa lan 3)  tiêu chuẩn  GMP cho  hảng- công ty gói hàng sản phẩm lan                 

          Cấy mô lan – Orchid tissue culture  và sản xuất cây con – seedlings.

           Dân Thái trồng lan thích  dùng các  vật liệu cây giống từ cấy mô, hơn là từ cách phân chia ra thành nhưng đơn vị- division  hay hom cành lan- stem cuttings.  Thế cho nên  có rất nhiều la bô  cấy lan rất sạch   sản xuất cây con từ cấy mô  hay cây con có phẩm gía tốt giá phải chăng, không phải chỉ cung cấp cho nhà vườn địa phưong mà  còn để xuất khẩu là đường khác nữa. Năm 1986, hảng hàng không sân bay Tân Sơn Nhất phối hợp kết hợp với vườn lan T78  khởi đầu cấy mô Dendrobium và qui trình  nhân giống từ cây con cho đến nở hoa, gây ấn tượng thật sự cho khách du xuân .   

      Sản xuất lan

         Nhờ khí hâu thích hợp, Thái Lan có thể sản xuất  giá cả tranh được .  Đa số lan Thái sản xuất ở bục ghế - benches  duới  trần nhựa dẻo  làm bóng râm – saran shading đơn giản.  Sản xuất lan  rải rác  quanh miền Trung Thái Lan đa số ở  Bangkok – Vọng Các,  Nonthaburi , Nakorn Pathom,  Ratchaburi ,  Samut Sakorn ,  Kanchanaburi  và Aydhaya .  Tổng số diện tích Thái Lan, năm 2009,  ước lượng là  3500 ha. Hơn 90 % sản xuất  là lan cắt cành  và  lan trồng chậu – potted orchids chiếm ít hơn 10 % .  Trái với khủng hỏang kinh tế hiện tại,  nhà vườn trồng lan ở Thái Lan vẫn nới rộng thêm nông trang  và trồng thêm ở nhiều vị trí khác nữa .  Nhà vườn Thái đã trồng lan để xuất khẩu từ năm 1965 , nghĩa là đã hơn 45 năm rồi.  Nay đã là thế hệ trồng lan thứ hai và thứ ba.  Tích lũy kiến thức và lịch lãm  đã giúp Thái Lan  liên tục phát huy sáng kiến về kỷ thuật sản xuất và tạo ra các giống lan lai mới mẽ.  Những thừa tố này góp phần  giúp Thái Lan cạnh tranh thắng lợi  trên sản xuất và thương mãi  lan nhiệt đới trên thế giới.

trồng Mokara theo luống 

        Diện tích trồng lan cắt cành  là 3330 ha, phần lớn ở gần thủ đô Bangkok.  Vùng sản xuất lớn nhất là tỉnh  Nakorn Pathom , tiếp theo là Samut Sakorn, Bangkok,  Ratchaburi , Nonthaburi v.v… Có khỏang chừng 2000 nông trang, phần lớn là các nhà vườn nhỏ. Nông trang lan kích thước từ ít hơn 1ha đến  hơn 40 ha.

        Các cây Dendrobium  thường trồng trong bục ghế có chừng 5-60 % bóng râm đơn giản như đa nói trên .  Môi trường trồng lan phổ biến nhất  là xơ dừa -  coconut husk  vì có sẳn và giá rẽ . Việt Nam trồng lan tùy đặc điểm lòai giống lan .  Loai Doritis va Phalaenopsis có thể trồng theo cách phong lan, nghĩa là trong chậu có lỗ với than  to dưới , than nhỏ trên và treo trên giàn  với độ nắng 60- 80 % . Nếu trồng theo cách địa lan,  nghĩa là trồng chậu với lỗ thóat ở đáy, bên dưới là xơ dừa hoặc than, bên trên là rác mục , than vụn , vỏ đậu …, tưới nước bón phân quanh năm.  Trồng các nhóm Vanda, Arachnis , Renanthera , nhóm lai giữa chúng hay nhóm lai 4 giống Mokara ,thì có thể trồng chậu treo như phong lan bình thường, nhưng vì chúng thuộc nhóm đơn thân, phát triễn mau lẹ theo chiều cao, không bao lâu sẽ đụng mái che. Lúc đó phải nối dây treo dài thêm ra, kết quả là chậu lan ngày càng sát đất. Cuối cùng là chậu phong lan đã nằm trên nền đất, hình thành lối trồng Vanda trong chậu lớn có trụ giữa chậu để buộc cây lan ; chất trồng là gạch bể, than to, rồi dần dần  thêm xơ dừa, vỏ đậu để tăng độ ẩm. Nếu muốn tiết kiệm diện tích, tăng mật độ cây và giảm chi phí, người ta bỏ chậu, trồng lan theo luống như trồng đậu que, đậu đủa, nghĩa là vun đất làm luống, cắm cọc làm điểm tựa cho lan mọc cao.  Đây là kiểu trồng lan Vanda đất , lan bò cạp, lan nhện  và ngày nay là lan Mokara. Thời gian từ khi trồng  cây con hay cây  con trong chậu  cao 2. 5 cm cho đến hoa nở đầu tiên ở Thái Lan khỏang 1- 1,5 năm . Hoa Dendrobium nở quanh năm, đỉnh nở rộ là  từ tháng 9 đến tháng 11, và sản xuất yếu kém nhất là từ  tháng 3 đến tháng 5.  Bình thường nhà vườn trồng lại Dendrobium  sau 4- 6 năm, tùy điều kiện cây lan sinh trưởng. Ngòai Dendrobium  như đã nói, nhà vườn còn trồng  theo thứ tự ít nhiều là  Mokara,  Arantheras , Oncidium, Vanda, Arachnis  và Ascocenda  ở trung tâm Bangkok .   

      Những Triễn lãm  Lan liên hệ ở Thái Lan

    Trồng lan làm thú vui tiêu khiển  càng ngày càng được dân Thái ưa chuộng.  Hiện tại  có rất nhiều hội hoa lan và câu lạc bộ tổ chức triễn lãm  cạnh tranh nhau ở các tỉnh và trên phương diện quóc gia .  Sau đây là vài thí dụ :

         Tháng                                      Lọai  tổ chức

          Giêng        Hội  liên hoan – Fertival Sukhotai, Hòang Hậu Thái Lan  khai mac

          Hai            Hội chợ - Fair  Kaset – Bangkok

                            Hội  chợ Den.  Friedericsianum ở Chantaburi

                            Hội chợ Lan  Nakorn Pathom

          Ba             Tranh đua Lan ở Ratchaburi

                            Tranh đua Lan ở Surat Thani

         Sáu             Thiên đường  Lan Hoàng gia – Royal Orchid ở Bangkok

         Tám            Hội chợ Công viên Hòang hậu Sirikit ở Bangkok  

                            Tranh đua Lan Lanna ở Chiang Mai

         Chín            Tranh đua Lan Korat ở Nakhon Ratchasima

         Mười           Tranh đua Lan ở Lopburi

         Mười một    Tranh đua Lan ở  Uttaradit

        Chạp             Hội chợ Viên học tháng 12 ở Nakorn Pathom

                             Hội chợ  Suan Luang Rama IX ở BangKok

        ( Irvine, Nam Ca Li ngày 13 tháng giêng 2012 )