Có nên để cho tuyệt tích đi vài loài không ?

Kiến thức khoa học kỷ thuật cập nhật, có lẽ Việt Nam nên biết thêm chăng ?

 Các nhà bảo vệ ( bảo tồn ) môi sinh  có nên để cho  tuyệt tích , chết đi vài loài không ?

                G S Tôn Thất Trình

Kên Kên California 

Năm 1987, các nhà khoa học đời sống hoang đã bẩy bắt  22 con  kên kên - condor  California , nuôi gầy giống chúng trong tình trạng giam cầm, rồi sau  đó thả chúng. Nhắc lại là kên kên California là một loại bị hiểm nguy tuyệt tích , từ lâu sinh sống  ở suốt bờ biển miền Tây Hoa Kỳ   đã được tái nhập vào hoang dã,  sau khi sĩ số chim này  chỉ còn đếm được 22 con vào thập niên 1990.  25 năm sau khi thả chúng, sỉ số kên kên California  lên lại  381 con, 192 ở hoang dã.  Một chương trình theo dõi và duy trì, tốn 4 triệu đô la Mỹ một năm giúp sĩ cho sĩ số chim vững bền.

Vấn đề chia rẽ các nhà bảo tồn  đối diện nhau là liệu việc cứu sống kên kên, có biểu hiện một thành công  truyền cảm  hứng hay chỉ là  một xài phí  tài nguyên giới hạn ?  Tháng 10 năm 2010,  Hiệp hội  Quốc tế Bảo Tồn Thiên nhiên- International Union for Conservation of Nature  báo cáo là 1 trong  5 động vật có xương sống khắp thế giới bị đe dọa tuyệt tích và mỗi năm lại có  thêm động vật này bị đe dọa.  Thế nhưng ngân khỏan cho bảo tồn  lại  có hạn và một  phe  khảo cứu bộc trực do nhà sinh học và toán học  Hugh Possingham,  Viện đại học Queensland ở Úc Châu, nói rằng  bây giờ là đúng lúc  hoạt động toàn cầu  cứu sống phải có quyết định  của một y sĩ chiến trận : vài loài  bị hiểm nguy  có thể hồi phục nhiều hơn loài khác, cho nên chúng ta  cần xác định  các loài bị hiểm nguy và cứu sống chúng càng nhiều càng hay. Đối với phần còn lại,  nhà sinh thái học Corey Bradshaw, viện đại học Adelaide  cho biết là “   không  nghĩa lý tí nào tiêu xài tiền  của  cho các loài có số mệnh tuyệt vọng, nếu không còn cơ hội hửu lý nào  đưa sĩ số chúng lên hàng ngàn con” .

Sĩ số nhỏ, phí tổn cao và tiếp tục tùy thuộc vào sự can thiệp của con người, cho nên kên kên California  chắc chắn sẽ không lọt nổi vào được danh sách ửu tiên  Possingham.  Ông nói:   bạn có thể  cứu sống hàng trăm loài bướm , dùng một ngân khoản tương tự cho kên kên .    Mới đây, Possingham phân tích  các động vật và thực vật ở Tân Tây Lan, tìm thấy là  một ngân sách tương đương kên kên, rất cần thiết để cứu sống duy nhất  một loài chim ở xứ này,  có thể bảo vệ là loài chim Kiwi màu nâu đảo miền Bắc Tân Tây Lan và còn đủ tiền  bảo vệ thêm 6 loài  bị đe dọa khác .

Chọn lọc bảo tồn  như Possingham và các nhà khoa học khác gọi tên, có vài lôi cuốn đúng khả năng xét đoán bình thường và giúp cho  các nhà quyết định những con số , hầu cài then vào một lảnh vực nơi đó  lựa chọn có vẽ như là độc đoán. Nhưng ý tưởng  đặt ưu tiên các loài  và bỏ rơi  một số cho chúng tuyệt tích đi , làm bực bội khá nhiều  nhà bảo tồn . Theo nhà sinh học  đời sống hoang dã David Jachowski, viện đại học Missouri,  tụ điểm trên kẻ thắng cuộc rẽ tiền nhất, có cơ tăng gia ngắn hạn số loài kiểm kê, nhưng cuối cùng ra, chúng ta chỉ cứu sống những loài  thuận tiện nhất mà thôi. Những loài hiếm hoi hay đang suy giảm  điễn hình được nghiên cứu sơ sài, cho nên những loài dễ bảo tồn nhất, có thể không phải là những loài  quan trọng nhất trên phương diện sinh thái .  Nhiều nhà chống đối chọn lọc  nói là con số sĩ số  có thể lầm lạc. Vào cuối thế kỷ thứ 19,   tây ngu - rhinoceros  trắng Nam Phi tuồng như có phương muốn tuyệt tích,  chỉ còn độ 20 con sống sót, nhưng cố gắng bảo tồn  đã đưa loài tây ngu trắng lên trên 17 000 con ngày nay. Tiên đoán  sống sót cho một loài bị đe dọa còn ít chắc chắn hơn cả cho một  bệnh nhân, theo lời  chỉ trích năm 2009  của  các nhà lảnh đạo  10 tổ chức  bảo tồn . “Syuart Pimmm  nhà sinh thái học bảo tồn, viện đại học Duke, nhấn mạnh  là những chương trình phục hồi những loài  bị đe dọa cực kỳ , tỉ như kên kên và thiên nga ( ngô!ng trời) - whooping crane  là những nền móng thử nghiệm đáng giá. Những dự án này  dạy cho các nhà khoa học bảo tồn  là những gì  có cơ thực hiện tốt đẹp. Đẫy xa biên cương không bao giờ rẽ tiền đâu.

Possingham thừa biết là  nhiều người hoạt động ở lảnh vực  câu nệ, cáu kỉnh phương cách của ông,  nhưng biện cứ rằng  thực tế  ngân khoản  làm việc chọn lọc không thể nào tránh khỏi. Ông nói:  ai đó cũng phải chấp nhận  là chúng ta không đủ tiền để cứu  mọi chuyện. . Ông còn công nhận rỏ ràng sự kiện này giúp cho các nhà bảo tồn một ca, một trường hợp mạnh mẽ hơn, hầu bảo đảm  nhiều hổ trợ tài chánh hơn .

 Các nhà bảo tồn  từ hai phe đã tìm ra vài  thể thức hợp nhau.  Hầu như  ai nấy đều  đồng ý  là những chương trình phục hồi thành công  đều phải đặt nền tảng, trước tiên trên một hiểu biết  lý do tại sao một loài nào đó lại bị rắc rối.   Theo Jeff  Walters , một nhà sinh học   viện đại học kỷ thuật Virginia Tech.,  một bài học lớn quá khứ  là trước khi đem vào lại một loài, bạn phải sửa chữa xong vấn đề làm cho loài suy giảm. Chẩng hạn, theo dõi vụ cấm dùng thuốc giết côn trùng DDT năm 1972,  đại bàng - chim ưng trọc đầu - bald eagle trở lại một cách ngạc nhiên, từ vài trăm cặp làm tổ  ở lục địa Hoa Kỳ ở thập niên 1960, lên đến khoảng 10 000 cặp hôm nay.  Walters kể ra  chuyện  vịt Laysan  là một loài vịt hiện bị  đe dọa , sẽ phục hồi trở lại  nay mai, nhờ các cố gắng bảo tồn.  Nhắc lại vịt Laysan sinh sống tại các đảo Hawaii  bị đe dọa gần tuyệt tích  khi du nhập những thú bắt mồi - predators , nhưng nay đã trở lại trên một đảo Hạ uy Di, khi các bắt mồi xâm lăng bị đày, tống cổ đi xa.  Các động vật không có nguồn gốc địa phương, tỉ như mèo và chuột, cũng đã làm tuyệt tích vịt Laysan  ở mọi đảo  Ha uy Di , trừ một đảo vừa nói đến. Một sỉ số vịt Leysan  mới đây đã  tái định cư  ở Vùng Bảo tồn Đời sống Hoang dã  Đảo san hô  không có thú bắt mồi Midway  - free predators Midway Atoll National  Wilde Life Refuge.  Walters thêm :  Chúng ta sẽ có ấn tượng to lớn đầu tư về loài vịt này! .

Kên kên California thì còn lâu mới  phong phú trở lại . Bradway và đồng nghiệp   mới đây nghiên cứu   212  động vật có xương sống -vertebrates , tìm thấy  là sỉ số tối thiễu điển hình sống vững chắc,  cần đến  khoảng 5 000 cá nhân  mới sống sót đài hạn được ( chẳng hạn  95% , trong 100 năm ) .  Nhưng ngay  cả đối diện cá cuộc dài hạn , rất nhiều người  khổ công  mong cứu sống  những động vật   bị hiểm nguy  nhất, cương quyết  không để cho tình thế tiến triễn như vậy.  Mike Wallace của viện Khảo Cứu Bảo Tồn cho vườn bách thú  San Diego ( Nam Ca Li ) , thực hành chương trình kên kên,  nói : “  Chúng tôi đã làm việc trên những con  chim này từ mấy chục năm qua và mọi người đều  nói với chúng tôi là không thành công nổi đâu.  Nhưng nếu có đủ thời gian và đủ tiền, Wallace hy vọng sẽ chứng minh là họ sai lầm !.

( theo Isabelle Groc, nguyệt san Diccovery, số tháng 3 năm 2011 )