Quất đào – Quất mân việt

Trồng quất đào – quất mân việt như thể quất đào lạc việt - quất đào việt  vùng núi cao ? :  
Cuộc chiến dành thị truờng  giữa bồ đào ( nho ) và quất đào ( quất man việt )

                                G S Tôn Thất Trình

           Đôi chút thực vật học về tông Vaccinium - quất đào ( việt) hay Sơn Trâm  

        Từ bồ đào các cụ ta dùng để hình dung trái nho mà  Hoa Kỳ phơi khô làm trái nho khô - raisin  ( còn trái nho tươi  gọi là grapes thường dùng làm rượu vang hay ăn trái tươi ) ai cũng biết từ lâu. Nhưng từ quất mân việt Hoa Kỳ gọi là cranberry tên thương mãi ngày nay là quất (bồ ) đào , quất nho khô- craisins thì chưa thấy phổ thông ở nước nhà. Vì chưng các giống loài quất này trồng ở xứ lạnh phía đông Á Châu ,  vùng tổ tiên tộc Việt ?, một nhánh tại vùng bờ biển Phúc Kiến  là Mân Việt, còn nhánh tiến về phía Nam nóng hơn  trở thành Lạc Việt  miền Bắc và miền Bắc Trung Việt, họp lẫn với thổ dân địa phương sông Hồng , sông Mã  ( Giao Chỉ , Cửu Chân , nghĩa là Tượng Quận thời Triệu Đà) . Dân Lạc Việt xứ Đàng Trong kể từ đời nhà Lý ,nhà Hồ ,nhà Lê thì pha lẫn với các tộc dân Phù Nam, Chàm , Khmer , Thượng v.v…   theo tiến trình Nam Tiến, Tây Nam tiến,  xa hơn nữa về phía Nam.

Goji Berry 

     Quất đào hay quất mân việt là một trái gồi – berry  như gồi gôji Lycium barbatum cũng nguồn gốc phía Bắc Trung Quốc hay vùng Tân Cương – Hà Bắc, một trong ba lọai siêu trái cây ( nhàu nôni,  dừa axai, gồi gôji) chúng tôi đã bàn qua cách đây gần 2 năm ruỡi . Nhưng  cũng như ba cây này , quất mân việt chưa được thử nghiệm ở các vùng đồi núi cao nước nhà . Tuy rằng tông khoa học thực vật  Vaccinium, tông chánh của quất mân việt ( tông phụ có tên là Oxycoccus) cũng hiện diện ở nhiều lòai Vaccinium nước ta.  Tông Vaccinium thuộc họ Đổ Quyên - Ericaceae, một họ cho nhiều lòai hoa đẹp ở Việt Nam. Quất mân việt , quất đào việt - lạc việt là những lùm bụi thấp hay dây leo  dài đến 2m hay bề cao 5- 20cm ở các bải lầy acid những vùng lạnh lẻo Bắc Bán Cầu…  Chia ra làm 3 lòai hột màu sắc khác nhau ở Bắc Mỹ Châu

·         Lòai  quất đào thông thường  hay lòai quất đào miền Bắc - Common Cranberry hay Northern Cranberry cho trái màu đỏ ( thật  ra là màu hồng đào, màu hường )  khắp Bắc Bán Cầu  như Bắc âu , Bắc Á châu  và Bắc Bắc Mỹ . Lá tương đối nhỏ 5- 10mm. Hoa hương đậm  tâm hoa tím  phát sinh từ các cuống nhỏ  có lông tơ mịn mà.  Trái  mùi chua  gắt gao . Tên khoa học là Vaccinium oxycoccos hay Oxycoccus palustris

·         Quất đào trái màu cam hay quất đào nhỏ - Small Cranberry  mọc ở Bắc -Bắc Mỹ Châu ,  , Bắc Âu  và Bắc Á Châu , khác với V. oxycoccos vì có lá hình tam giác và cuống hoa không lông. Tên khoa học là V. microcarpum .

·          Quất đào trái màu xanh, hay quất đào lớn  - Large Cranberry, American Cranberry , Bearberry  . Lá lớn hơn V.  oxycoccos , dài đến 10- 20cm, trái mùi vị hơi giống táo tây - pom

·         Quất   đào  trái đỏ tên khoa học là V. erythrocarpum  hay Oxycoccus erythrocarpus  là quất đào Núi miền Nam – Southern Mountain  Cranberry , mọc ở núi cao  Appalachian Mountain và ở Đông Á Châu.

Vaccinium 

GS Phạm Hòang Hộ  ghi tên tông, loài Vaccinium là Sơn Trâm . Và đã liệt kê tại các núi non Việt Nam 24 lòai thuộc tông quất đào Vaccinium . Những lòai mọc thành bụi hay tiểu mộc dây leo phụ sinh  hay mọc trên đá là Sơn Trâm Sapa, Sơn Trâm lõm trái đỏ rồi đen ở núi cao Lào Cai – Lâm Đồng,  Sơn Trâm  phồng ở  Vĩnh Phú – Hà Sơn Bình, Sơn Trâm  Chun ở rừng núi  Tam Đảo, Lâm Đồng trái xanh xanh rồi tím,  Sơn Trâm-Gời tím xanh Dunal – Himalaya Blueberry  ở núi cao   từ Lào Cai đến Phú Khánh, Sơn Trâm  Việt Nam ở vùng núi cao  Kongtum,  Lang Bian v.v…, Sơn Trâm núi thấp hơn miền Trung và Tây Nguyên thường là tiểu mộc hay đại mộc nhỏ như Sơn Trâm Eberhard ở rừng Lăng Cô – Bình Trị Thiên,  Sơn Trâm Nha Trang ở núi Hòn Hèo , Sơn Trâm đài rìa vùng duyên hải từ Hải Ninh đến Phú Khánh , Sơn Trâm( Nen ) lá liễu ở rừng thưa Lâm Đồng …  

Chắc là các vùng núi cao nước ta cũng có thể thích nghi cho các quất mân việt  xứ lạnh , Bắc Âu hay Bắc Mỹ chẳng. Còn có thể du nhập các lòai giống này đem về tháp ( ghép ) trên các lòai Vaccinium Việt Nam , tạo dựng một lòai Sơn Trâm ăn trái Việt Nam, một lòai quất đào lạc việt hay đơn giản là quốc đào việt  thay cho quất đào mân việt ? Gần kề các đồi núi  có lạnh nước ta có phần thích hợp hơn cho nho làm rượu , ăn trái tươi – grapes hay nho khô – raisins hiện đang phát triễn  khá tốt ở Ninh Thuận – Bình Thuận, không có lạnh ?  

  

       Một  trái cây chua chua mới phất  ở vương quốc nho khô Hoa Kỳ ( phần lớn chiếu theo báo cáo Diana Marcum từ thị trấn Fresno, đầu tháng 3 cho Nhật báo LA Times )

     Một số diện tích chan hòa ánh nắng tại Thung lũng Trung tâm – Central Valley bang Ca Li,  một sáng tạo quất mân việt  miền Đông Hoa Kỳ đang được xem là mối đe dọa, không phải là một tuyệt hảo tiệc chiêu đải. Các đối thủ mập mạp phúng phính  và nhăn nheo. Chiến thắng mỗi kẻ tìm kiếm là ngự trị thị trường bánh ga tô pha trộn – muffin mix, ở hộp ngũ cốc, trên mặt đĩa xà lát.

      Một món ăn liền trái cây hòan tòan  thích thú giữa Nho khô- Raisin và  Nho quất đào Việt ( Sơn Trâm )- Craisins phun nỗ, cọc đặt đến hàng triệu đô la Mỹ cho ngành công nghệ nho khô Vùng Thung Lũng Trung Tâm  và đối giá là nho quất đào Việt, căn cứ  phần lớn ở miền Đông và Trung Tây Hoa Kỳ.  Ở dưới cuộc tranh chấp này là vấn đề nghiêm trọng về  thực phẩm “thật tế”,  thực sự là gì đây ?

Craisins

       Các nhà trồng nho, năm 2012, sẽ chi  5 đô la Mỹ  một tấn, để tài trợ một chiến dịch chống Craisin ( nho quất đào việt ). Trang web “ Chúng ta hãy cố giữ nho khô là  thật tế” được tung ra cuối tháng hai năm 2012 ; đặc điểm là một viđêô “ các bà mẹ bị cú sốc và hỏang sợ chán nãn, học tin tưởng  chính xác về Nho Quất đào Việt -Craisins.

     Hợp tác Xã các nhà trồng trọt Ocean Spray - Phun  Xịt Đại Dương đứng phía sau  say mê Craisin, dự tính tổ chức  một cuộc nếm thử vào tháng 3 năm 2012, thử nghiệm  thách thức  Craisin/ Raisin  khắp các tiệm tạp hóa  Hoa Kỳ, đưa Raisin chống lại Craisins  cũng tương đương nhau về calôri; Craisins nay là nguyên thủy các mùi vị của  gồi xanh tím- blueberry, xơ ri – cherry  và lựu- pomegranate.

    Cho những ai  chưa phân biệt rõ ràng hai thứ trái ( quả ) khô này . Craisin  -  nho quất đào Việt  là một  quất đào chẻ hai, làm cho khô đi rồi tiêm đường - sugar vào đó .  Ocean Spray du nhập nó  năm 1989, tạo ra một dòng lớn rộng mãi mãi  của mọi điều gọi là nho  quất đào Việt- Craisin.  Một Craisin  lẽ dĩ nhiên không phải là nho khô –Raisin, là  điều gì đó ngành công nghệ nho khô nói là  một quan niệm  lầm lẫn thông thường. Quất đào Việt -cranberries  trồng chánh ở các bang Wisconsin, Massachusetts và New Jerssey. Nho khô là một  nho  tươi – grape phơi nắng cho khô, không làm gì khác cả nữa. Tên gọi nho khô nguồn gốc  tiếng Pháp cho trái nho raisin , nhưng đã có mặt ở Hoa Kỳ lâu ngày hơn  cả tiếng Pháp. Một huyền thọại nói rằng chính Noah- Nô ê  đã  cắn ăn nho  trên thuyền chở Noah.

    Mọi nguồn cung cấp nho khô cho Hoa Kỳ ( và chiếm 1/3 tổng số nho khô sản xuất trên thế giới ) được trồng  trong khỏang cách chừng 85 km  quanh thị trấn Fresno, nơi đang tổ chức đại hội ca nhạc Mỹ tháng 4 năm 2012.   Ở thị trấn Selma kế cận, mệnh danh là thủ đô  nho khô thế giới ( sao không gọi đảo Lý Sơn – Quảng Ngãi là thủ đô Tỏi  hay Đảo “Rượu hải sản cá vú” Việt Nam ; cá vú là một lọai hải sâm hiếm có, có con nặng 1 kí ở biển sâu 50 – 65m vùng Hòang Sa, Trường Sa  hay vùng biển giáp ranh Inđô nê xia và Mã Lai Á ? cũng theo Phương Duy KHPT, số Tết Nhâm Thìn -2012 , dùng làm đặc sản “rượu vú Lý Sơn” có thể không kém Viagra,  khi thêm mật ong, sâm nhung bổ thận hòan ?), các  thiếu phụ, đàn bà trẻ tuổi  đã bắt đầu cố đọat chức  Hòang Hậu Nho khô- Raisin Queen  ở Hội chợ  Nho khô, tháng 5 năm 2012.

Raisins

    Khi Craisin  lần đầu tiên xuất hiện trên màn ảnh, các nhà trồng trọt  nho bang California  có những ý kiến  tốt đẹp hơn tên gọi trái nho. Ernest Bedrosian của Công ty Nho khô  Hoa Kỳ- National Raisin Co. đã hỏi lúc đó : “chúng là những bắt chước mù quáng!  Tai sao không gọi chúng là  quất mân việt-cranberries hay  lít  nước uống quất mân việt -cranbot,  hay đầm lầy mân việt- cranbogs ?  chúng mọc ở đầm lầy phải không ?” .

        Đó là thời điểm  của  “Nho khô Nhảy múa Ca Li- California Dancing Raisins ,  ca sĩ sân khấu – crooners  chọc thủng cẳng  và lòng khuôn thân thể nho khô theo điệu Motown.  Các nhà trồng Nho khô  phản đối  là Phun Xịt Đại Dương, trụ sở trung ương ỏ Massachusetts, đang cố tâm đọat  uy tín trên một danh tiếng  ngành công nghệ nho khô đã đưa lên địa vị một văn hóa phổ thông quần chúng. Cuối cùng, Nho Khô Ca Li đã ca hát với Ray Charles. Họ đã giải tỏa ra chính tập ảnh – album của họ. Các nhà trồng tĩa  yêu cầu bộ trưởng tư pháp Ca Li nạp đơn kiện, nhưng Phun Xít Đại Dương đã có Nhãn hiệu Thương mãi rồi.  Ngày nay, hơn 20 năm sau, câu chuyện đã vượt xa hơn danh hiệu làm bực bội.

       Tháng 12 năm 2011, Dustin Fuller, đại diện cho Ủy Ban Nho khô  đưa bạn gái  đến Disneyland, nơi anh dự tính hỏi cô làm vợ. Anh ta trở về cùng tin tức sung sướng  là cô trả lời chấp nhận, nhưng lại có các mẩu chuyện báo trước  là nhiều quầy nhỏ  Craisin đã điểm tô  Vuơng Quốc Kỳ diệu - Magic Kingdom.  Fuller nói: nhan nhãn gian hàng Craisin, trẻ em ăn Craisins. Chỉ có Craisins, Craisins mà thôi, khắp nơi. Nơi khác, các giá kê Craisins cao ngất  và Raisins nằm ngay bên cạnh  nhau ở tiệm hàng Costco,  ganh đua  một hộp ăn trưa. Có những  công thức pha chế cho bánh ngọt cám yến mạch – oatmeal Craisin và xà lát  cà rốt Craisin.

Oatmeal, Craisin  và  cà rốt

     Thọat tiên hy vọng Phun Xịt Đại Dương cho Craisins rất khiêm tốn. Chúng sẽ gia nhập nho khô ở  bánh trộn lấm chấm ngũ cốc granola, và có thể bán cho các tiệm  công nghệ nấu nướng bánh, như thể là một thành phần thôi. Nhưng những gói mẩu đồ ăn liền liệng đi xa,  đã chứng tỏ rất phổ thông và Craisins được bán như là một  mùi vị tiệc tùng,  thích thú cho một số ít người ăn.  Trong khi mức bán nho khô đứng yên hay bớt đi chút ít, yêu cầu nho quất mân việt tăng trưởng . Khảo Cứu thị trường cho thấy là năm 2010, tiêu thụ nho khô bớt đi 2,4 5  so với năm trước,  trong khi mức bán nho quất mân việt  tăng thêm 23.4 %.

    Các nhà trồng tĩa nho khô không còn chịu nổi, theo lời Larry Blagg phó chủ tịch chánh thị trường của Ủy ban  Thị trường nho khô Ca li, tại Fresno. Blagg nói:  “họ đi quá lố.  Chính Craisins cũng không phải là một thực phẩm thật sự.  Chúng là vỏ quất mân việt khô, tiêm thêm  ít nhất là 40% đường. Chúng tôi phải làm một cái gì đó mới được. ”

    Ken Romanzi, giám đốc điều hành  Phun Xịt Đại Dương, nói riêng về bất hòa, cho rằng Craisin  không phải là thật tế. Ông nói: chúng tôi thêm  đường vì  trái quất mân việt  tự nhiên rất chua. Thế nhưng chúng chứa rất nhiều chất kháng ốc xy- antioxydants . Họ đã không nói tới điểm này. Một trái quất mân việt là thiên nhiên, lành mạnh, không độc hại.” Ông nhấn mạnh Craisins không phải là kẻ thù của Raisins. Romanzi thêm :  “chúng tôi không nói: đừng ăn nho khô. Chúng tôi chỉ nói là bạn  cũng có thể ăn  một cái gì đó  với đôi chút  chạy vèo như đạn bay, một cái gì thú vị.”  Ông còn nói thêm ngay cả  các nếm thử sắp tới rất vui  đùa giỡn cợt. Hãy nhớ đến các quảng cáo tranh đua Pepsi- Coke. Cuối cùng  cả hai đều bán nhiều thêm.”

    Thế nhưng  tranh đua là sođa đối với sođa. Công nghệ nho khô không chấp nhận  trái Craisin đỏ hồng ngọc là một trái cây bạn hữu.  Blagg khịt mủi:  Đúng rồi. Chúng thêm một điểm màu sắc. Nhưng tại sao bạn không chỉ thảy M&M vào đĩa xà lát bạn ?  Cách đây 2 năm, các nhà điều hành từ Phun Xịt Đại Dương, một hợp tác xã  nhà trồng tĩa quất mân việt lớn nhất, viếng thăm  một nhà máy Sun –Maid ( làm nho khô ).  Họ nói là muốn học hỏi một thành công lâu dài như Sun - Maid .  Vaì người trong lúc đó, nhớ lại  cuộc họp mặt  là đã tỏ bày mối  thiếu thiện cảm của công nghệ nho khô đối  với Craisin.  Các nam nhân Phun Xịt  Đại Dương diện còm lê – complet, suit  đắt tiền, không giải thích được với bộ đồ ăn mặc  xuyền xòang các lọai nho khô.  Có khuynh hướng  xem các  bộ đồ ka ki ủi nếp tốt đẹp là đã ăn mặc quá sang rồi. Các nhà điều hành Phun Xịt Đại Dương  tuồng như cũng đã nói quá nhiều, một điều mà các nông dân  Thung lũng Trung tâm  không muốn làm, trừ phi  là họ đang kể  chuyện  hay nói  câu bởn cợt. Nhưng những gì họ nói  lại làm phát chán dân cựu  nho khô hơn nữa:  nhiều chương trình  nới rộng Craisin trên tòan cầu.

      Nhóm nho khô  bực tức về vẽ tách rời  giữa các nhà điều hành bảnh bao  và  Phun Xịt Đại Dương  quảng cáo đặc điểm hai yokels trong một đầm lầy. Có thể đó là một  điều Bờ biển Đông – Bờ biển Tây , theo lời  Barry Kreibel , chủ tịch hảng Sun –Maid Raisins. Chúng tôi ở California. Chúng tôi đặt cao giá trị Thật tế và Thiên nhiên. Ít nhất là  khi Craisins xuất hiện lần đầu tiên, đa số dân gian nhận thức chúng là một điều kỳ khôi. Nay chúng ta có con cái lớn,  lại nghĩ rằng Craisins thật là một thật tế. Có thể đã là quá chậm  chối cải  tính cách phổ biến của Craisins .  

        Cơ sở chánh Sun-Maid , hợp tác xã nho khô lớn nhất Hoa Kỳ  cách hơn 39 km phía Nam thị trấn Fresno. Hộp nho khô lớn nhất thế giới  cao 4m , rộng 2, 4 m chắn ngang cổng vào ; nay trống rổng,  sau khi đã cho 8000 tấn nho khô làm các hộp kích thước hộp đồ ăn liền. Thành viên  của giới thị trường bang ở Fresno xây dựng hộp vĩ đại này, đã  đọat  5 giải quán quân Guinness Book , trước khi chấm dứt cố gắng, trong thất bại  xây dựng một cốcten  lớn nhất thế giới.

      Bên trong, tiệm tồn trữ Sun- Maid cống hiến những bảng trò chơi nho khô - raisin monopoly và các khăn tắm biển, in hình cô gái Sun –Maid tập yoga trên cát. Vừa có nho khô bọc sô cô la và  nho khô vàng kim. Trên  những hộp kích thước hộp ăn liền là một pha trộn nho khô Sun- Maid  và quất mân việt  khô tiêm thêm đường. Vì chưng  ngay cả ở đây, dân gian  hỏi mua Craisins. Garry  Marshburn, quản lý tiệm  nói : “ chúng tôi   không bán Craisins. Chúng tôi nói với họ là  chúng tôi có bán  quất mân việt sấy khô Sun- Maid , và chúng tôi cố sức giải thích minh bạch là quất mân việt khô – dried cranberries không phải là  nho khô - raisins. 

                             ( Irvine , Ca Li ngày 16 tháng tư năm 2012 )